Сауда және интеграция министрлігі «Тауарлардың ұлттық каталогы» жобасын іске асырып жатыр. Жоба тауар айналымын бақылауға және қазақстандық нарықтағы бағаны реттеуге мүмкіндік беретін тауарлардың сипаттамасы бар бірыңғай тізілім болады.

Ұлттық каталогта осы тауардың қасиеттері мен сипаттамаларының толық сипаттамасы, медиа-контент, салмақ-көлемдік және тұтынушылық сипаттамалар, сертификаттар және тауар туралы басқа да ақпарат ұсынылады. Бұл деректердің көзі өндірушілердің өздері, импорттаушылар, дистрибьюторлар болады. Каталогта тіркелгеннен кейін кәсіпкерлер өз тауарларын тіркей алады.

Каталог бөлшек сауда субъектілері үшін стандартталған тауар атауларының көзі болады. Осылайша, бөлшек сауда дүкендері фискалдық чектерде тауарлардың бірыңғай атауын белгілеу үшін анықтама алады.

Мемлекет үшін каталог тауарлардың цифрлық паспорттарын қамтитын тауарларды сәйкестендіру құралына айналады. Бірыңғай атау арқылы кім, қайда, қашан, қанша және қандай тауарды сатқанын анықтауға болады, нәтижесінде тауарларға, оның ішінде әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларына баға мониторингінің тиімділігі артады.

Министрлікте айтқандай, үлкен жұмыс атқарылды. Өндірілетін және сатылатын барлық тауарлар цифрландырылады, сипатталады және тізімге енгізіледі. Бұл тауардың сандық паспорты, онда әр тауардың қасиеттері, салмағы мен тұтынушылық сипаттамалары, сәйкестік сертификаттары және көптеген басқа ақпарат бар.

Бірақ ең бастысы – Каталог бөлшек сауда субъектілері үшін тауарлардың атауын стандарттайды. Шын мәнінде, фискалдық чектерде тауарлардың бірыңғай атауын белгілеу үшін анықтама жасалады. Бұл белгілі бір тауар бойынша ел нарығындағы жағдай, оның тұтынушыларға сұранысы туралы толық сенімді ақпаратқа ие болуға мүмкіндік береді және, ең бастысы, елдің кез келген нүктесінде бөлшек саудада бірдей тауардың бағасын мониторингтеуге мүмкіндік береді.

Жыл соңына қарай тауарлардың ұлттық каталогы іске қосылады және базалық қолжетімділік тегін негізде болады. Оны жаңа деректермен өндірушілердің өздері, импорттаушылар, дистрибьюторлар толықтырады. Мұны істеу үшін оларға тек каталог платформасында тіркелу керек, содан кейін олар өз тауарларын тіркей алады.

ҚР СИМ Техникалық реттеу және метрология комитеті бүгінгі күні өнімге мемлекеттік бақылау мен қадағалауды жүзеге асыру үшін толық нормативтік-құқықтық база бар екенін хабарлады.

Ресурстар қамтамасыз етілді, мемлекеттік сатып алуды өткізу арқылы өнімдердің іріктелген үлгілеріне сынақтар жүргізілетін және оларды сынақ орнына дейін жеткізетін зертханалар айқындалды. 

Қазірдің өзінде дизель отыны мысалында сапасыз өнімді анықтау бойынша мемлекеттік бақылаудың алғашқы нәтижелері бар. Қазақстан өңірлерінде Техникалық реттеу және метрология комитетінің департаменттері профилактикалық бақылау жүргізеді.

Сонымен қатар, биылғы жылы техникалық регламенттерге сәйкес келмейтін өнімдерді (салқындатқыш сұйықтықтарды) айналысқа шығарғаны үшін 6,2 млн теңге сомасына айыппұл салынды, сондай-ақ әкімшілік өндіріс шеңберінде өндірушіге берілген химиялық өнімді тіркеу туралы куәліктің күші жойылды.

Техникалық реттеу және метрология комитеті сәйкестікті бағалау туралы құжаттарға тұрақты негізде мониторинг жүргізеді. Мұндай жұмыс мемлекеттік кірістер комитетімен бірлесіп, ақпарат алмасу жолымен жолға қойылды, заңсыз сертификаттар анықталуда.

Осы жұмыстың нәтижесінде ойыншықтарға, жеке қорғаныс құралдарына, тұрмыстық электр техникасына, тамақ және жеңіл өнеркәсіп өнімдеріне 282 декларация мен сертификат күші жойылды.

Одақтың берілген сертификаттарының тізілімінен берілген сертификаттар санының төмендеуінің жалпы тренді байқалады, бірақ бұл ретте Қырғыз Республикасында бұлжымас өсім тіркелген, ол 2018 жылғы сәйкес кезеңге қарағанда 2021 жылғы 8 айда 706%-ды құрады.

Жаһандық сын-қатерлер жағдайында әрекет ету қажет факторлар бар. Біріншіден, импорттық тауарлар тарапынан «қысымға», екіншіден, ішкі және сыртқы тұтынушылар тарапынан тауарлардың сапасына қойылатын талаптарды арттыру қажет.

Өз кезегінде, Сауда және интеграция министрлігінің Тұтынушылардың құқықтарын қорғау комитеті ел үкіметі алдында тұтынушылардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша жұмыс нәтижелері туралы есеп берді.

Баяндамада айтылған проблемалар бұған дейін мемлекеттік органдардың, «Атамекен» ҰКП, қоғамдық бірлестіктердің, медиаторлар палаталары мен төреліктің басшылары кіретін ведомствоаралық кеңесте талқыланған болатын.

Үкіметке берілген баяндамада 2021 жылдың бірінші жартыжылдығында Тұтынушылардың құқықтарын қорғау комитетіне 8 164 өтініш келіп түскені айтылған. Бұл 2020 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 2,5 мыңға жуық өтінішке көп.

2021 жылдың бірінші жартыжылдығында мемлекеттік органдар өз құзыреті шеңберінде тұтынушылардың 21 100 өтінішін қарады, бұл 2020 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 5 061 өтінішке аз.

Тауарлардың бөлшек саудасы саласында өтініштер санының өсуі 2,4 есені құрады. Негізінен, өтініштер сапасыз тауарларды сату үшін ақшаны қайтарудан бас тартумен байланысты.

Электрондық сауда саласында өтініштер саны 3,6 есеге өсті.

Талдауға сәйкес, тұтынушылардың құқықтары көбінесе медициналық қызметтер саласында бұзылады, онда шағымдардың саны 72%-ға артты. Азаматтардың наразылығы дәріханалардағы дәрі-дәрмек бағасының көтерілуіне, жедел медициналық жәрдемнің ұзақ күтілуіне, емханалардағы кезектерге, медициналық қызметтердің білікті емес мамандарына байланысты.

Бұдан басқа, денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган өнімнің қауіпсіздігіне мониторинг жүргізді, оның барысында тамақ өнімдерінің 12 117 үлгісі зерттелді, олардың 1376-сы белгіленген талаптарға сәйкес емес. 

Сондай-ақ халықтан қаржы, көлік қызметтері, байланыс, ТКШ атына көптеген шағымдар келіп түсті.

Қаржы секторында шағымдар екінші деңгейдегі банктердің және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың, микроқаржы, сақтандыру ұйымдарының және т. б. қызметі мәселелері бойынша келіп түсті.

Көлік қызметтері саласында өтініштер санының 6 есеге жуық төмендеуі байқалады, бұл пандемияға байланысты азаматтардың сапарларының азаюына байланысты болды. Байланыс саласында да өтініштер статистикасы төмендеді. Шағымдардың негізгі себептері – интернеттің әлсіз сапасы, тарифті өзгертудің қиындығы, ақшаны негізсіз алу.

ТКШ қызметтеріне шағымдар жылумен, энергиямен жабдықтаудағы сапасыз сервиске, тарифтердің шамадан тыс мөлшеріне және коммуналдық қызметтерге ақы төлеу бойынша негізсіз есептеулерге, электр энергиясын есепке алу аспаптарын қате тексерулерге және заңсыз ауыстыруға, электр энергиясын өшіруге және басқа да көптеген проблемаларға байланысты болды.

2020 жылы тұтынушылардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша әлеуметтік сауалнама жүргізілді, оның нәтижелері азаматтардың денсаулық сақтау жұмысына ең көп наразылығын анықтады. 

Респонденттердің 45,9%-ы медициналық қызмет көрсету сапасын теріс бағалады. Бұл қызметтерге Алматы қаласының – 65,5%, Алматы облысы – 61,1% және ШҚО – 60,0% тұрғындары қанағаттанбайды.

Екінші орында темір жол көлігі болды, онда респонденттердің қанағаттанбау пайызы 43,2% құрайды.

Көрсетілетін т/ж қызметтерінің сапасына қанағаттанбағандардың басым бөлігі Шымкентте – 51,4%, Алматыда – 50,3%, Алматы облысында – 48,8% тұрады.

42% теріс жауап алғандар қалааралық және автомобиль көлігіне де қатысты.

ШҚО тұрғындары – 52,1%, Алматы облысы – 49,1% және Алматы қаласы – 46,6% осы саладағы қызмет сапасына қанағаттанбайды. Алматы қаласында тұратындардың көпшілігі – 13,5%, Жамбыл облысында – 12,6% және Қостанай облысында – 12,6% бұл қызметтерді пайдаланбайды немесе жауап беруге қиналады.

Респонденттердің 41,6%-ы білім беру қызметтерінің сапасына қанағаттанбайды,ШҚО-да – 57,6%, Алматыда – 53,2% және Алматы облысында – 50,8%.

Мобильді байланыс саласындағы қызметтердің сапасына Алматы тұрғындары – 59,1%, Алматы облысы – 55,0% және Шымкент қаласы – 43,8% тұрғындары қанағаттанбайды.

Сондай-ақ, Үкіметке жасалған баяндамада сот практикасы тұтынушылар сотқа жүгінбестен бұрын үш сатылы тетіктің алғашқы екі кезеңінен дәйекті түрде өтуге міндетті екені көрсетілген, 1-кезең – сатушы және тұтынушылық дауларды сотқа дейін реттеу субъектісі, 2-кезең – мемлекеттік орган.

2021 жылдың 5 айында тұтынушылық даулар бойынша соттарға 916 талап арыз түсті. Оның ішінде: 339 немесе 37% сотқа дейінгі реттеуге 1 кезеңге қайтарылды, 235 немесе 26% Уәкілетті органға жүгіну қажеттілігіне сілтеме жасай отырып қайтарылды.

Осыған байланысты тұтынушының сот арқылы қорғалуға конституциялық құқығын іске асыруға артық кедергіні алып тастай отырып, заң нормасына өзгерістер енгізу ұйғарылып отыр.

Тұтынушылық құқықтарды қорғау саласындағы қолданыстағы құқық қолдану практикасында заңнамаға түзетулердің 2-пакетінде жою жоспарланып отырған басқа да олқылықтар бар. 

2021 жылғы 25 маусымда Тұтынушылардың құқықтарын қорғау жөніндегі ведомствоаралық кеңестің бірінші отырысы өткізілді, онда ҚР заңнамасын жетілдіру жөніндегі ұсыныстар талқыланды, сондай-ақ депутаттардың, СИМ қоғамдық кеңесі мүшелерінің, министрліктер басшыларының қатысуымен заңға түзетулердің 2-пакетіне тұжырымдама жобасы қаралды.

Биылғы 30 маусымда Ашық НҚА порталында жария талқылау үшін тұтынушылардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша түзетулердің 2-пакетіне пысықталған тұжырымдама орналастырылды. Нәтижесінде 56 түсініктеме келіп түсті, оларға жауаптар жіберілді. 

8 қазанда заң шығару жұмысы қағидаларының талаптары шеңберінде нысаналы топтардың: тұтынушылардың құқықтарын қорғау қоғамдары мен даулау субъектілерінің өкілдері арасында дебаттар өтті. 

«Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» заңға түзетулер ретінде тұтынушылардың құқықтарын қорғау жөніндегі бірыңғай ұйымның және осы саладағы омбудсмен институтының жұмысы үшін заңнамалық негіз құру, тауарларды қашықтан сатуды нақты құқықтық реттеуді белгілеу, тұтынушыға келтірілген залал сомасына тең жосықсыз кәсіпкерлер тарапынан тұрақсыздық айыбын есептеу жөніндегі институтты енгізу ұсынылады.

Сондай-ақ тұтынушылардың құқықтарын қорғау жүйесін күшейтуге мүмкіндік беретін басқа да шаралар ұсынылды.

2025 жылға қарай осы салада тиімділік пен мемлекеттік реттеу деңгейі кемінде 80%-ға жетеді деп болжануда, бұл қоғам өмірінің сапасын жақсартуға алып келеді.

Алайда, бүгінгі таңда әлеуметтік жәрдемақыларды төлеу жүйесінде белгілі бір кемшіліктер бар. Олардың арасында проактивті есептеу тетігінің болмауы, берешек немесе тыйым салу болған кезде банктік шоттарды ашу кезінде шектеу, әлеуметтік көмек қаражатын пайдалану бойынша ақпараттың болмауы, азаматтардың өздерінің банктік деректемелерін ұсыну кезіндегі қателіктер, банк комиссияларын жабуға арналған бюджеттің жоғары шығыстары бар.

Осы кемшіліктерді жою үшін Мемлекет басшысы 2020 жылғы 1 қыркүйектегі Жолдауында ҚР Үкіметіне ҚР Ұлттық банкімен бірлесіп цифрлық «әлеуметтік әмиянды» енгізу туралы тапсырма берді.

Жобаның негізгі мақсаты — әлеуметтік қолдау құралдарын жетілдіру, бюджет қаражатынан банк комиссияларына жұмсалатын шығыстарды оңтайландыру арқылы халыққа нысаналы әлеуметтік көмек көрсету.

«Әлеуметтік әмиянды» құру 2023 жылдан бастап жыл сайын орта есеппен 15-20%-ға дейін банк комиссияларын жабуға арналған бюджет шығыстарын оңтайландыруға мүмкіндік береді.

Жүйені құрудың басты артықшылықтарының бірі — әлеуметтік көмекті беру мерзімін 1 жұмыс күніне дейін қысқарту және әлеуметтік көмекті тағайындау кезінде азаматтар үшін электрондық әмияндарды дереу ашу.

«Әлеуметтік әмиянды» барлық азаматтар үшін олардың ЖСН базасында ашу жоспарлануда. Бұл ретте кәсіпкерлік субъектілері мен сауда объектілері үшін олардың ЖСН/БСН базасында «бизнес-әмияндар» ашылады, содан кейін әмиянды екінші деңгейдегі банкке таңдау бойынша тіркеу қажет.

Сондай-ақ цифрлық әмиян Ұлттық банктің Жедел төлемдер жүйесі инфрақұрылымының бөлігі ретінде жұмыс істейтін болады.

Халық үшін артықшылығы — тауарды/қызметті сатып алған кезде төлемді смартфон қосымшасы арқылы немесе смс-растау арқылы жасауға болады.

Бүгінгі күні Қазақстан Республикасының Сауда және интеграция министрлігі Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрліктерімен және ҚР Ұлттық банкімен бірлесіп, барлық қажетті ұйымдастыру жұмыстарын жүргізді.

Ең алдымен, цифрлық «әлеуметтік әмиян» құру мүмкіндігін, сондай-ақ тауар өткізу жүйесін құру мен оның жұмыс істеуін көздейтін тиісті заңнамалық түзетулер енгізілді.

Жәрдемақылар мен әлеуметтік төлемдерді электрондық ақшамен есептеу, есепке алу және пайдалану қағидалары бекітілді.

Атап өтілгендей, пилоттық жобаның механизмі мен тәсілдерін Қазақстан Қаржыгерлер қауымдастығы, қаржы нарығына қатысушылар және сауда ұйымдары келісті.

Қазіргі уақытта екінші деңгейлі банктермен («Қазақстан Халық банкі» АҚ, «Еуразиялық банк» АҚ, «Қазпошта» АҚ) «әлеуметтік әмиян» пилотын техникалық іске асыру бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Бүгінгі күні Сауда және интеграция министрінің бұйрығымен төлем нарығының қатысушылары үшін QR-код бойынша ұлттық стандарт бекітілді.

2021 жылдың соңына дейін 2 пилот өткізу жоспарлануда.

Біріншісі – атаулы әлеуметтік көмекті (АӘК) орталықтандырылған төлеудің ұйымдастырушылық пилоты. Пилоттық жоба шеңберінде жергілікті атқарушы орган азаматтардың өтініштерін қарайды және АӘК тағайындайды, содан кейін АӘК алушылардың тізімі орталықтандырылған төлем үшін «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы» КЕАҚ-қа беріледі.

Екіншісі — техникалық пилот, яғни «әлеуметтік әмиян» функционалын тестілеу, онда азаматтың таңдауына байланысты әлеуметтік көмек қаражаты не оның банктік шотына, не ҚР Ұлттық банкі айналысқа шығарған электрондық ақша түріндегі әлеуметтік әмиянға есептеледі.

Пилоттық өңірлер ретінде Нұр-Сұлтан, Павлодар, Ақкөл қалалары анықталды.

Іске қосуға дайындалып жатқан пилоттық жобалар мынадай нәтижелерге қол жеткізуге бағытталған:

• халық пен бизнес арасында әлеуметтік әмиян және бизнес-әмиян сервистерін апробациялау;
• кейіннен сервис сапасын жақсарту үшін халық пен бизнес тарапынан ұсыныстар/ескертулер жинау;
• барлық аймақтарда «әлеуметтік әмиянды» масштабтауға дейін кемшіліктерді анықтау және оларды жою.

Іске қосу тиісті әлеуметтік төлем алынған кезде жүзеге асырылады.

Одан басқа, қосымшада азамат QR-код арқылы төлей алады немесе таңдалған банк арқылы әлеуметтік төлемдерді қолма-қол ақшаға айналдыра алады. Ал азық-түлікке төлеу үшін «әлеуметтік әмиянды» пайдаланатын азамат қосымшаға кіріп, «QR төлем» опциясын таңдауы қажет.

Осыдан кейін сатушы QR-коды бар пос-терминалды ұсынады, сатып алушы осы QR-кодты қосымшадан сканерлейді және төлемді растайды.

Осылайша, біріздендірілген QR-код арқылы тауарлар мен қызметтер үшін төлем қабылданатын болады.