Жас таланттарды қолдау мен оқытудың жаңа жолдары — ҚР БҒМ отандық білім мен ғылымды дамыту туралы

Президент Қ. Тоқаев өзінің қыркүйек айындағы Қазақстан халқына арнаған Жолдауында сапалы білім беру мәселесіне ерекше назар аударды. Педагогтердің материалдық уәждемесі мен кәсіби біліктілігін арттыру, дарынды балаларды қолдау, жаңа мектептер салу, отандық ғылымды дамыту — Қазақстанда сапалы білім берудің мықты іргетасын қалау үшін пысықтау қажет нәрселердің бірі.

Осы жылдың қаңтар айынан бастап педагог қызметкерлердің жалақысы 25%-ға өсті. Сонымен қатар педагогтердің оқу жүктемесі 18 сағаттан 16 сағатқа төмендетілді. Бұл шара сабақ жоспарларын әзірлеу сапасына әсер етті, оқу материалын мұқият дайындау, шығармашылық даму және біліктілікті арттыру үшін уақыт көбірек бөліне бастады.

Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша «Педагог мәртебесі туралы» Қазақстан Республикасының Заңын іске асыру аясында педагогтердің еңбекақысын 4 жылда 2 есе арттыру көзделген. Екі жыл ішінде педагогтардың еңбекақысының өсуі 45%-дан асты. 2022 жылғы 1 қаңтардан бастап оқытушының еңбегіне ақы төлеу тағы 25%-ға арттырылады. Сондай-ақ колледж педагогтары кәсіби шеберлігі үшін лауазымдық жалақыдан 30%-50% үстемақы алады. Мәселен, педагог-модераторға лауазымдық жалақыдан 30%, педагог-сарапшыға 35%, педагог-зерттеушіге 40%, педагог-шеберге 50% мөлшерінде үстемеақы төленеді.

Колледж басшылары мен олардың орынбасарларын басқарушылық шеберлігі үшін материалдық көтермелеу қарастырылған. Олар лауазымдық жалақыдан 30%-дан 100%-ға дейін қосымша ақы алады.

Сонымен қатар 2020 жылы колледж педагогтары дәптерлерді тексергені үшін 40%, топты басқарғаны үшін 50% базалық лауазымдық жалақыға үстемақы алды. Пәндерді ағылшын тілінде жүргізетін оқытушылар базалық лауазымдық жалақыдан 200%-ға дейінгі мөлшерде қосымша ақы алады.

Мемлекеттік жоғары оқу орындарында мемлекеттік тапсырыс құны 342,9 мың теңгеден 955,8 мың теңгеге дейін, ұлттық жоғары оқу орындарында – 635,8 мың теңгеден 1 082,6 мың теңгеге дейін ұлғайды. Докторантурада мемлекеттік тапсырыс құны 1 307,0 мың теңгеден 1 900,0 мың теңгеге дейін өсті. Бұл бірінші кезекте профессор-оқытушылар құрамының жалақысын көтеруге мүмкіндік берді. Осылайша, 2020 жылдың 1 қыркүйегінен бастап мемлекеттік тапсырыс құнын арттыру негізінде ЖОО ПОҚ жалақысы қосымша ақылар мен үстемеақыларды ескере отырып, мемлекеттік ЖОО-да 160,7 мың теңгеден 210,1 мың теңгеге дейін немесе 30,7%-ға, ұлттық ЖОО-да 228,8 мың теңгеден 283,7 мың теңгеге дейін немесе 24%-ға өсті.

Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде 2020-2021 оқу жылына арналған жоғары білім беру бағдарламасына ЖОО-ларға қабылдау үшін 2020 жылғы 1 қыркүйектен бастап мемлекеттік тапсырыстың (гранттың) құнын арттыру көзделген. Білім беру грантының мөлшері алғаш рет 2018 жылы тек қана техникалық және ауыл шаруашылығы дайындық бағыттары бойынша арттырылды. Бұл өзгеріс жоғары оқу орындарына материалдық-техникалық, зертханалық базаларды жаңартуға мүмкіндік береді.

 

Уәждемелі және білікті педагогтар

«Педагог мәртебесі туралы» ҚР Заңына сәйкес педагогтердің біліктілігін арттыру кемінде бес жылда бір рет жүзеге асырылады. ҚР білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 28 қаңтардағы №95 бұйрығына сәйкес педагогтердің біліктілігін арттыру курстарын «Назарбаев Зияткерлік мектептері» дербес білім беру ұйымы, «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы, «Бөбек» ұлттық ғылыми-практикалық білім беру, сауықтыру орталығы, Түзету педагогикасының ұлттық ғылыми-практикалық орталығы, Адамның үйлесімді дамуы ұлттық институты, Дене шынықтырудың ұлттық ғылыми-практикалық орталығы, «Атамекен» ҚР ұлттық кәсіпкерлер палатасы, жоғары оқу орындары, меншік нысанына қарамастан және жарғыға сәйкес курстарды өткізетін заңды тұлғалар, сондай-ақ облыстық, Нұр-Сұлтан, Алматы және Шымкент қалаларының әдістемелік кабинеттері өткізеді. Педагогтердің біліктілігін арттыру курстары мен курстан кейінгі қолдау күндізгі және қашықтан оқыту форматында да іске асырылады.

Педагогтердің біліктілігін арттыру курстарының білім беру бағдарламаларын әзірлеу, келісу және бекіту қағидаларына сәйкес (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 4 мамырдағы №175 бұйрығы) ҚР Білім және ғылым министрлігі жанынан республикалық және жергілікті бюджеттер қаражаты есебінен іске асырылатын педагогтердің біліктілігін арттыру курстарының 2020-2023 жылдарға арналған білім беру бағдарламаларына сараптама жүргізу үшін Сараптамалық кеңес құрылды. Бүгінгі таңда мемлекеттік және жеке ұйымдар ұсынған 300-ден астам білім беру бағдарламалары бойынша сараптамалық қорытындылар берілді.

Біліктілікті арттырудың әрбір бағдарламасын әзірлеу негізіне ел педагогтерінің кәсіби қажеттіліктерін зерттеу нәтижелері салынған. Биыл 75 мың педагогты қамтумен 1000-ға жуық біліктілікті арттыру курсы жоспарланған. Бүгінгі таңда «НЗМ» ДББҰ ПШО базасында 38 553 адам, «Өрлеу» БАҰО АҚ базасында 24 335 педагог оқытылды.

Педагогтердің біліктілігін арттыру жөніндегі нормаларды әрбір үш жыл сайын заңнамалық түрде бекіту жоспарланған. Педагогтердің біліктілігін арттыру курстарын өткізудің жаңа форматы енгізілді.

Педагогтердің кәсіби дағдыларының сапасын күшейту мақсатында қосымша ақы белгілей отырып, арнайы пәндердің оқытушылары, өндірістік оқыту шеберлері ретінде өндіріс мамандарын, сондай-ақ біліктілікті арттыру бойынша жаттықтырушылар ретінде тарту көзделеді.

Даярлау бейінін (60% – теория, 40% – практика) ескере отырып, практикаға бағдарланған біліктілікті арттыру курстары енгізілетін болады. Педагогтің пәндік, психологиялық-педагогикалық, әлеуметтік құзыреттері, сондай-ақ инклюзия, жобалық басқару бойынша IT-құзыреттері курс қорытындысы бойынша оқыту нәтижелері болмақ.

Сондай-ақ білім беру менеджментін күшейту мақсатында директорлары «басшы-көшбасшы» біліктілік санатына ие колледждерде жобалық басқару енгізілетін болады. «Басшы» біліктілік санаты бар колледж басшыларымен басқарушылық құзыреттер бойынша біліктілікті арттыру курстарын өткізу жоспарлануда.

Жүйелі негізде педагогтар арасында республикалық кәсіби шеберлік конкурстары, оның ішінде «Үздік педагог» конкурсы, өңірлік, республикалық деңгейлерде педагогтердің үздік практикаларын қорыту өткізілетін болады. Осының барлығы заманауи менеджерлер командасын, сондай-ақ «Көшбасшылар корпусы» жобасы арқылы ТжКБ басшыларының кадрлық резервін қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Академиялық дербестік шеңберінде колледждерге жұмыс берушілердің қатысуымен және еңбек нарығы талаптарын, сондай-ақ өңірлік ерекшеліктерді ескере отырып, білім беру бағдарламаларын дербес әзірлеуге мүмкіндік берілді. Білім беру бағдарламаларын есепке алудың бірыңғай ақпараттық ортасын қалыптастыру үшін Білім беру бағдарламаларының тізілімі жасалатын болады. Білім беру бағдарламаларына тәуелсіз сарапшылар, жұмыс берушілер және олардың сапасын бағалау жөніндегі индустриялық кеңес сараптама жүргізеді, оны ескере отырып, сапалы білім беру бағдарламалары іріктеліп, Білім беру бағдарламаларының тізіліміне енгізіледі. Бұл шаралар колледждерге еңбек нарығындағы кез келген өзгерістерге неғұрлым икемді және жедел ден қоюға және жұмыс берушілердің талаптарына сәйкес келетін мамандарды даярлауға мүмкіндік береді, бұл түпкі нәтижесінде білім беру сапасын жақсартады.

ҚР Білім және ғылым министрлігі министрліктің құзыретінен үлгілік оқу жоспарлары мен бағдарламаларын бекіту нормаларын алып тастау бойынша заң жобасын дайындады. Сондай-ақ заң жобасында ТжКБ оқу орындарына білім беру бағдарламаларын әзірлеу бойынша құзыреттілік беру нормасы көзделген.

2020 жылы Білім беру бағдарламаларының тізілімін қалыптастыру ауқымды техникалық және мазмұнды сараптама жүргізу арқылы білім беру бағдарламаларының сапасын бағалауға мүмкіндік берді. Бүгінгі күні тізілімге 9 907 білім беру бағдарламасы енгізілді. Оның ішінде 6 846 – қолданыстағы, 2 773 – жаңа, 288 – инновациялық.

2020 жылы қазақстандық жоғары оқу орындары 180 инновациялық білім беру бағдарламасын әзірледі, оның 101-і ББ тізіліміне енгізілді. Білім берудің мемлекеттік стандарттары (бұдан әрі – ББМС) мен үлгілік қағидалар өзектендірілді. Дипломдық жұмыстардың, магистрлік жұмыстардың және докторлық диссертациялардың жетекшілеріне қойылатын талаптар бойынша нормалар қайта қаралды. Осы өзгерістер аясында дипломдық жұмыстарды басқаруға тек ғылыми дәрежелері мен PhD докторы дәрежелері ғана емес, сонымен қатар жоғары кәсіби білімі және мамандығы бойынша практикалық тәжірибесі немесе басқарушылық жұмыс тәжірибесі бар практиктер мен мамандар тартылуы мүмкін. «Ветеринария» бағыты бойынша, сондай-ақ сәулет және дизайн саласындағы білім беру бағдарламалары бойынша академиялық кредиттер көлемі 240 кредиттен 300 кредитке дейін ұлғайтылды.

Қазіргі уақытта жоғары оқу орындарын саралау мәселесі пысықталуда. ЖОО-лар академиялық, басқару саясатының деңгейі сияқты критерийлер бойынша бағаланатын болады, Халықаралық позициялау, сондай-ақ бөлінетін қаржы қаражатының тиімділігі, профессор-оқытушылар құрамының халықаралық рейтингтік басылымдарда жариялау белсенділігінің деңгейі ескерілетін болады.

 

Білім беру жүйелері

Электрондық білім беру жүйелерінің жұмысына келер болсақ, қазіргі уақытта «Күнделік» электрондық жүйесі қашықтан білім беру форматында білім алушылар мен педагогтар жұмыс істейтін онлайн-платформалармен синхрондалған. Қашықтан оқыту шеңберінде синхронды және асинхронды форматтарда бірегей жұмыс тәжірибесі алынды, ақпараттық технологияларды пайдалана отырып, жұмысты жетілдіру бойынша педагогтердің біліктілігін арттыру курстары өткізілді.

ҚР БҒМ кадрларды даярлау сапасының төмендеуіне жол бермеу міндетін қойды. Бұл үшін колледж студенттерін интернетпен және компьютерлермен қамтамасыз ету, ақпараттық жүйелерге қосылу сияқты бірқатар жағдайлар жасалды.

Бүгінгі таңда колледждердің 100%-ына 30-дан астам платформа (Platonus, Edu page, Canvas, CollegeSmartNation, Google Classroom, ЕИСО УО, Moodle, BilimAl, Edus, Sova және басқалары) қолжетімді. Қазіргі уақытта ақпараттық жүйелермен интеграциялау бойынша бірыңғай тәсілді белгілеуге мүмкіндік беретін ақпараттық жүйелерге қойылатын бірыңғай талаптарды белгілеу бойынша әдістемелік ұсынымдар әзірленуде.

Қашықтан білім беру сапасын қамтамасыз ету үшін қазіргі уақытта еліміздің барлық жоғары оқу орындарында цифрлық инфрақұрылым жақсартылды, серверлердің қуаты мен интернет жылдамдығы күшейтілді, оқытушылардың цифрлық құзыреттілігі арттырылды. Жоғары оқу орындарының 100%-ы LMS цифрлық білім беру платформаларына қол жеткізе алады. ЖОО-лардың 92%-ы LMS мобильді нұсқасының болуын қамтамасыз етті.

 

Білім беру жүйесін цифрландыру

Білім беру жүйесінде «Ұлттық білім беру деректер базасы» ақпараттық жүйесі жұмыс істейді, онда білім беру саласында статистика жүргізіледі, 3 мыңнан астам көрсеткіштері бар 20 000 мың ұйым бар. ҚР БҒМ білім беру ұйымдарында пайдаланылатын бағдарламалық-аппараттық кешен мен қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуге қойылатын ең төменгі талаптарды бекітті.

Ақпараттық жүйеге сәйкес 7412 жалпы білім беретін мектептің 7036-ы немесе мектептердің 95%-ы кең жолақты Интернет желісіне 4 Мб/с және одан жоғары жылдамдықпен қосылған. БҒМ елдегі коронавирус пандемиясынан туындаған төтенше жағдайға жедел ден қою бойынша шаралар қабылдады, локализацияланған шетелдік және отандық шешімдердің (Ұлттық білім беру деректер базасы, Күнделік, Platonus, BilimLand және т.б.) мүмкіндіктерін үйлестіре отырып, АКТ-технологияларды қолдана отырып, қашықтан оқыту туралы шешім қабылданды.

Білім және ғылым министрлігі «Talap» КЕАҚ-мен бірлесіп колледждерді цифрлық контентпен қамтамасыз ету бойынша жұмыс жүргізуде. Бүгінгі күні «Talap» КЕАҚ базасында 20 мыңнан астам цифрлық ресурстары бар каталог құрылды. Бұл каталог үнемі жаңа ақпаратпен, білім беру және әдістемелік ресурстарға сілтемелермен толықтырылып отырады. 

2021 жылғы маусымда БҒМ, ЦДИАӨМ және еліміздің ірі байланыс операторлары арасында Ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойылды, оған сәйкес барлық білім беру ресурстарына тегін қолжетімділік қамтамасыз етілді. Мұғалімдер, оқушылар және ата-аналар қашықтан оқыту процесінде әртүрлі қазақстандық білім беру платформаларын, ақпараттық жүйелерді, мессенджерлерді (WhatsApp, Telegram және т.б.), мамандандырылған сайттарды пайдаланды.

Сондай-ақ министрлік байланыс арнасын, жедел жады көлемін ұлғайту бойынша қосымша жұмыстар жүргізді, DDOS-шабуылдардан қорғау, серверлердің істен шығуының тұрақты кластерін баптау және оны қолдау бойынша қызметті ұйымдастырды. Күн сайын Интернет арқылы 2,2 млн адам ақпараттық ресурстарды пайдаланады, жұмыс тұрақты режимде жүзеге асырылады.

Бұдан басқа «Электронды үкімет» порталы арқылы балабақшаларға, мектептерге, колледждерге және ЖОО-ларға құжаттар қабылдау бойынша мемлекеттік қызметтер автоматтандырылды. Бизнес-процестерді автоматтандыру құжат айналымын, халыққа қызмет көрсету орталықтарындағы кезектілікті жеңілдетеді, азаматтардың құжаттарды жинауға арналған шығындарын қысқартады (жылына шамамен 1 млрд теңге). Сондай-ақ online.edu.kz платформасы құрылды, онда мұғалімдер, оқытушылар бейнесабақтарды орналастыра алады.

БҒМ білім және ғылым саласында көрсетілетін мемлекеттік қызметтердің сапасын арттыру үшін оларды оңтайландыру және автоматтандыру бойынша жүйелі жұмыс жүргізуде. Жалпы алғанда, орасан зор жұмыс жүргізілді, бірінші кезекте министрлік АT-компаниялармен және оқу орындарымен келіссөз жүргізді, сондай-ақ пандемия жағдайында оқу процесін ұйымдастыру жөніндегі жоспар әзірленді және нормативтік құқықтық актілер жетілдірілді.

Ал цифрлық білім беру платформалары автоматтандырылған және ең алдымен педагогтер мен білім алушылардың білім беру контентіне, онлайн кестеге, электрондық журналды жүргізуге, тапсырмаларды тексеру мен баға қоюға, бейнеконференция режимінде оқу сабақтарын өткізуге, тестілеу мен онлайн емтихандар өткізуге қолжетімділігін қамтамасыз етті.

Сонымен қатар педагогтер 24 мыңнан астам цифрлық ресурстары бар сапалы білім беру контентін қалыптастырды, оның ішінде 13 757 бейнесабақ, 4 005 электрондық оқулық, 6 338 қосымша материал бар. Бұл каталог үнемі жаңа білім беру және әдістемелік ресурстармен толықтырылып отырады.

 

Үштілді білім беруді енгізу

2017 жылдан бастап жалпы орта білім беру ұйымдарында жаратылыстану-математика циклінің жекелеген пәндері ағылшын тілінде оқытылады. Оқыту ата-аналар мен білім алушылардың пікірін, педагогтердің дайындығын ескере отырып, сондай-ақ мектептің педагогикалық кеңесінің шешімі негізінде жүргізіледі.

2018 жылдан бастап мектеп түлектеріне алғаш рет тестілеуді ағылшын тілінде тапсыру мүмкіндігі берілді. 2021 жылы 351 түлек ҰБТ-ны ағылшын тілінде тапсырды. ҰБТ-ны ағылшын тілінде тапсырған түлектердің орташа балы 84,8 құрады. Жыл сайын IELTS және SAT емтихандарын тапсыратын білім алушылардың саны артып келеді.

2020 жылдан бастап Bilimland.kz, Күнделік, Білім ал, Дарын онлайн секілді отандық цифрлық көптілді білім беру платформалары жұмыс істейді, онда ағылшын тілінде де материалдар жинақталған. 

2021-2022 оқу жылында 3864 мектепте пәндер ағылшын тілінде оқытылады, оның ішінде 2119 ауылдық мектепте, оның ішінде 439 мектеп толық, 3425 мектеп ішінара оқытады. ЖҒО пәндері бойынша ағылшын тілінде оқитындар саны 243 324 оқушыны құрайды.

2020-2021 оқу жылында 570-тен астам мұғалім сертификаттау емтихандарын (IELTS) тапсырды, бұл 2018 жылмен салыстырғанда 39%-ға көп.

Сондай-ақ жыл сайын педагог кадрларды даярлауды жүзеге асыратын жоғары оқу орындарына жаратылыстану-математикалық циклдің төрт: «Физика», «Информатика», «Химия», «Биология» мамандықтары бойынша ағылшын тілінде оқытатын педагогтерді даярлауға 1000 грант бөлінеді.

2020-2021 оқу жылында 55 ЖОО 50:30:20 шеңберінде білім беру бағдарламалары бойынша оқытты, оның ішінде 9 ұлттық ЖОО, 22 мемлекеттік, 1 халықаралық, 13 жеке және 10 АҚ ЖОО.

26 жоғары оқу орны (оның ішінде 4 ұлттық, 15 мемлекеттік, 1 халықаралық, 6 жекеменшік) жоғары білімді кадрларды даярлау шеңберінде білім беру бағдарламаларының педагогикалық топтары бойынша ағылшын тілінде жаратылыстану-ғылыми циклдің 4 мамандығы бойынша: «Физика», «Информатика», «Химия», «Биология» бойынша оқытты.

Үштілді білім беруге кезең-кезеңмен көшу жұмысы жалғасуда. 

 

Шалғай елді мекендердегі мектептерді кең жолақты интернетпен және бейне жабдықпен қамтамасыз ету

«Өзгерістер жолы: әркімге лайықты өмір!» атты Nur Otan партиясының әзірленген жол картасы аясында барлық ауыл мектептерін жоғары жылдамдықты интернетпен қамту шарасы қарастырылған. Бұл іс-шара ауыл мектептеріндегі сапалы Интернет мәселелерін жүйелі түрде пысықтау үшін 5 жылға жоспарланған. 2025 жылы барлық ауыл мектептерін жоғары жылдамдықты Интернетке қосу жоспарлануда.

Бүгінгі таңда республикада 5261 ауылдық мектеп бар, оның ішінде 1364 ауылдық мектепте интернет сапасына байланысты проблемалар бар. 9 ауыл мектебінде интернет байланысы жоқ (Түркістан облысында 6 мектеп, Ақтөбе облысында 1 мектеп, Қарағанды облысында 1 мектеп тоқтатылды, Жамбыл және Атырау облыстарында екі жаңа мектеп те интернетке қосылу мәселесі шешілген жоқ).

1364 ауыл мектебінің 100-інде интернет жылдамдығы 2 Мбит/с төмен, бұл білім беру процесінде пайдалануға жарамайды. Халық аз қоныстанған пункттердегі сапалы интернет проблемаларын шешуді ҚР ЦДИАӨМ «Цифрлық Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде, сондай-ақ бекітілген «Цифрландыру, ғылым және инновациялар есебінен технологиялық серпіліс» ұлттық жобасында пысықтауда.

Үкіметтік емес ұйымдармен, атап айтқанда Unicef-пен бірлескен жұмыс нәтижелері бойынша Giga жобасы іске асырылып жатыр. Аталған жобаға сәйкес 2021 жылдың соңына дейін Түркістан облысындағы ауыл мектептерін жоғары жылдамдықты Интернетке қосу мәселесін шешу жоспарда бар.

Қалыптасқан эпидемиологиялық жағдайға байланысты білім беру ұйымдарында білім алушылардың, педагогтердің, білім беру ұйымдарының басқа да қызметкерлерінің өмірі мен денсаулығын сақтауды қамтамасыз ету мақсатында 2019-2020 оқу жылының 4-тоқсаны және 2020-2021 оқу жылы қашықтан өтті. Әрине, мектепте оқытудың ең тиімді және ыңғайлы форматы дәстүрлі күндізгі оқыту болып табылады, өйткені білім беру процесі тек ақпарат беру ғана емес, сонымен қатар балаларды тәрбиелеу және әлеуметтендіру.

Алайда, қашықтан оқытудың жағымды жақтары да бар. Қашықтан оқыту кезінде компьютерлік сауаттылық, білім алушылар мен педагогтардың АT-құзыреттері артты. Білім беретін интернет-платформалар дамып, сабақтар қосымша оқу ресурстарымен байытылды. Балалар өздігінен оқып, өзін-өзі бақылауға алды, өйткені оқушы материалдың көп бөлігін өз бетінше игерді. Сондай-ақ балалар уақыттарын жоспарлауды, оны ұтымды пайдалануды үйренді.

2020-2021 оқу жылы кейбір пәндерді қашықтан оқытуға аударуға болатындығын көрсетті, ал цифрлық ресурстар мен ақпараттық технологияларды кеңінен пайдалану оқу процесін байытуға және балалардың оқуға деген қызығушылығын арттыруға мүмкіндік берді. Сонымен қатар 2020-2021 оқу жылының соңында жүргізілген мониторинг қорытындылары қашықтан оқыту кезеңінің ұзақтығы салдарынан оқушылардың білім сапасының төмендегенін көрсетеді. 2020-2021 оқу жылының 1-тоқсанында білім алушылардың үлгерімін талдау барлық негізгі оқу пәндері бойынша, ең алдымен жаратылыстану-математикалық бағыттағы оқу пәндері бойынша қорытынды бағалардың төмендегенін көрсетті. Осыған байланысты министрлік білім алушылардың білім жоғалтуларын толықтыру бойынша шаралар кешенін қабылдады. Өткен оқу жылының қорытындысы бойынша білім алушылардың білім жоғалтуының орнын толтыру жөніндегі жұмыс келесі сыныптың оқу бағдарламалары бойынша оқыту процесін ұйымдастырумен қатар жүзеге асырылады.

Министрлік білім алушылардың оқуындағы олқылықтардың орнын толтыру бойынша мынадай шаралар қабылдады:

  • қашықтан оқыту технологияларын пайдалануға арнайы мониторинг жүргізілді, басқа елдердің тәжірибесі зерттелді. Алынған нәтижелерді ескере отырып, білім алушылардың білімін толықтыру және олқылықтарды жою бойынша бірыңғай әдістемелік ұсынымдар әзірленді.

  • оқу жылы барысында үлгерімі нашар және оқу материалдарын өздігінен меңгеруге қиналатын 800 мың балаға жеке және топтық сабақтар ұйымдастырылды.

  • каникул кезінде педагогикалық жоғары оқу орындары мен колледждердің төртінші курстарының 10 мың студентін (16 педЖОО және 206 колледж) тарта отырып, каникулдық, тілдік мектептер ұйымдастырылды. Консультациялар, оқыту семинарлары, қысқа мерзімді курстар, жалпы білім беретін мектептердің мұғалімдері үшін мастер-кластар, оқушыларды халықаралық зерттеулерге (оқу сауаттылығы, математикалық сауаттылық, жаратылыстану сауаттылығы, ақпараттық сауаттылық) дайындауға арналған курстар және т. б. өткізілді.

  • оқушылардың білімін толықтыру мақсатында жазғы мектеп ұйымдастырылды, сәйкесінше оқу жылы 19 маусымға дейін ұзартылды. Жазғы мектепте барлығы 1 млн 42 мың 523 оқушы білім алды. Сонымен қатар балалар мен олардың ата-аналарының қалауы бойынша 62 мыңнан астам оқушы үшін жеке оқу пәндері бойынша сабақтар ұйымдастырылды.

Жаңа оқу жылы штаттық форматта басталды, онда білім шығындарын өтеу бойынша жұмыстар жалғасады. Оқу сабақтарын жоспарлау өткен жылдың шығындарын ескере отырып жүзеге асырылады.

Барлық негізгі пәндер бойынша күрделі тақырыптар анықталды, оларды бекітуге жеке оқу уақыты бөлінеді. Педагогтарға көмек ретінде білім беру қажеттіліктерін және әрбір оқушының жеке даму траекториясын ескере отырып, пән бойынша білім алушылардың білімін толықтыру алгоритмін әзірлеу бойынша ұсынымдар әзірленді.

Жазғы уақытта педагогтар үшін республикалық бюджет қаражаты есебінен пәндік курстар, сондай-ақ цифрлық дағдыларды жетілдіру бойынша тегін онлайн-курстар ұйымдастырылды. Жаңа оқу жылында мектептерде әр баланың оқу қажеттіліктерін анықтау және тиісті көмек көрсету бойынша жұмыс жалғасуда.

Бұдан басқа, «2021-2022 оқу жылындағы Қазақстан Республикасының орта білім беру ұйымдарындағы оқу-тәрбие процесінің ерекшеліктері туралы» нұсқаулық-әдістемелік хатта өткен жылғы білім алушылардың білімдеріндегі олқылықтардың орнын толтыру және жаңа оқу жылында бағдарламаны меңгеру бойынша ұсынымдар берілді (үлгерімі нашар оқушылармен жұмыс, мектеп оқушыларының білімін толықтыру бойынша мектеп жұмысының үлгі алгоритмі).

 

Талантты және дарынды балаларды қолдау

Бүгінде дарынды балаларға шетелдік жоғары оқу орындары білім гранттарын ұсынады. Қазіргі уақытта олимпиада жеңімпаздары мен жүлдегерлері ҰБТ нәтижелері негізінде ЖОО-ға түседі. Осыған байланысты оларға конкурсқа қатыспай-ақ білім беру гранттарын беру мәселесін реттеу қажет. Сондай-ақ оларға және педагогтарға, тәлімгерлерге біржолғы ақшалай сыйлық тағайындау жоспарлануда. Бұл өскелең ұрпақты ынталандырады, сондай-ақ таланттардың шет елдерге кетуін азайтады.

 

Жаңа мектептер салу

Жалпы, тәуелсіздік жылдары елімізде 1900-ге жуық мектеп салынды. Алайда, демографиялық өсімді ескере отырып, оқушы орындарының тапшылығы әлі де сезіледі (2021 жылы – 264 мың орын, 2025 жылға қарай болжам – 993 мың орын). 

Бұл үшін 2018 жылдан бастап жеке секторды тарту қағидаты қолданылады. МЖӘ шеңберінде қосымша «мектептердің жаңа моделі» іске асырылатын болады. Сондай-ақ мемлекеттік-жекешелік әріптестік тетігі құрылысты ғана емес, сапалы оқу процесін тікелей ұйымдастыруды да көздейтін болады. Мектептер салу үшін жер учаскелерінің интерактивті картасы әзірленетін болады. 1500-3000 орындық мектептердің заманауи үлгілік жобалары әзірленуде, мектеп құрылысын мониторингілеу бойынша электрондық портал іске қосылады. Соның нәтижесінде оқушы орындарының тапшылығын толық жою жоспарда бар.

Балаларды ерте кәсіби бағдарлау

Бүгінгі таңда кәсіптік бағдар беру және мансап орталықтары 213 (47%) мемлекеттік колледж базасында құрылған. Олардың негізгі қызметі — оқушыларды еңбек нарығында сұранысқа ие мамандықтар туралы ақпараттандыру, оқушылар үшін кәсіби сынамалар өткізу, оларды WorldSkills жұмысшы мамандықтарының чемпионаттарына қатысуға тарту және т. б.

Сондай-ақ биыл алғаш рет колледждерге түсетін барлық талапкерлерге білім басқармаларының ақпараттық жүйелері арқылы кәсіби диагностикадан өту мүмкіндігі берілді. Диагностика түлектерге белгілі бір мамандықты таңдауға, профессиограммалармен, яғни ұсынылған мамандықтардың кәсіптер карталарымен танысуға және мамандық туралы толығырақ ақпарат алуға көмектесуге арналған.

Сонымен қатар Дүниежүзілік банк қаражаты есебінен жыл соңына дейін мектептен жұмысқа көшу кезінде жастарды қолдау үшін Білім және ғылым министрлігінің институционалдық әлеуетін жетілдіру міндеті іске асырылатын болады. Нәтижесі — педагогтар мен психологтар үшін кәсіптік бағдар беру бойынша әдістемелік ұсынымдар әзірлеу, колледждер мен мектептердің 360 қызметкерін оқыту, каскадты оқыту мүмкіндігі үшін онлайн-курстар өткізу, колледждерде Мансап орталығын ашу және оның жұмыс істеуі бойынша әдістемелік ұсынымдар әзірлеу, оқушыларды кешенді кәсіптік бағдарлауды жүргізу үшін мектептер, ТжКБ ұйымдары, ЖОО және кәсіпорындар арасында желілік өзара іс-қимыл бойынша әдістемелік ұсынымдар әзірлеу, білім берудің барлық деңгейлері үшін кәсіптік бағдар беруші педагогтің кәсіби стандартын әзірлеу.

Министрлік жүйелі негізде кадрларды даярлау және жалпы жоғары білім беру сапасын арттыру бойынша жұмыстар жүргізуде. Білім беруді, ғылымды және өндірісті интеграциялау ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін дамыту мен өсірудің шешуші факторына айналады. Осыған байланысты жоғары білімнің жаһандық бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында екі жоғары оқу орнын зерттеу университеттеріне (Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Л. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті) трансформациялау жоспарлануда. 

Бүгінгі таңда бұл жоғары оқу орындарының зерттеу университеттеріне айналу үшін қажетті базасы мен кадрлық әлеуеті бар. Жоғары оқу орындарын трансформациялау университеттің ғылымының елдің әлеуметтік-экономикалық дамуына үлесін арттыруға, ел экономикасын жоғары білікті кадрлармен қамтамасыз етуге, жастардың кетуін қысқартуға мүмкіндік береді.

Жоғары білікті кадрларды даярлау «Болашақ» бағдарламасы шеңберінде жүзеге асырылады. Айта кету керек, 2020 жылы «Болашақ» бағдарламасы бойынша кадрлар даярлайтын тізімге халықаралық академиялық рейтингтерге сәйкес әлемнің 138 жетекші жоғары оқу орны енді: QS World University Rankings, Academic Ranking of World Universities, Times Higher Education World University Rankings, The U.S. News & World Report Best Global University Ranking.

2021 жылы тізім 27 елдің 207 жоғары оқу орнына дейін кеңейтілді, бұл рейтингтер Топ-250-ге кіру шартымен жасалды, оның ішінде бір ғана ресейлік ЖОО — М. Ломоносов атындағы ММУ. Осылайша, министрлік жүйелі негізде кадрларды даярлау және жалпы жоғары білім беру сапасын арттыру бойынша жұмыстар жүргізуде.

Жоғары оқу орындарының бәсекеге қабілеттілігін арттыру жөніндегі жол картасының жобасы ҚР жоғары оқу орындарының бәсекеге қабілеттілігін арттыру және оңтайландыру жөніндегі кеңестің таяудағы отырысында қаралады. 2021 жыл ішінде ЖОО-лар 4027 білім беру бағдарламасын жаңартты. Жаңартылған мазмұн академиялық жазу, зерттеу әдістері және цифрлық технологияларды қолдану бойынша білім алушылардың білімі мен дағдыларын қалыптастыруға бағытталған модульдерді, пәндер мен тақырыптарды қамтиды.

Сондай-ақ Болон процесі және академиялық ұтқырлық орталығы базасында 19 базалық жоғары оқу орындарының оқу-әдістемелік бірлестіктерінің өкілдерін тарта отырып, жобалық кеңсе құрылды. Бұл жұмыстың өзектілігі кадрларды даярлау сапасын арттыру және жоғары оқу орындарының өндіріспен ынтымақтастығын тереңдету болып табылады.

Жаңа білім беру бағдарламалары жұмыс берушілердің талаптарын, кәсіптік стандарттарды, сондай-ақ білім беру саласындағы заманауи трендтерді ескере отырып, икемді кәсіптік дағдыларды (soft skills, hard skills) қалыптастыруға бағытталған. Осы жұмыстың нәтижесінде практикаға бағдарланған оқыту мен қосарлы технология қағидаттарын енгізу арқылы еңбек нарығының талаптары мен шынайылығына кадрлар даярлаудың жақындасуы байқалады.

2020 жыл ішінде мемлекеттік және ұлттық жоғары оқу орындарын коммерциялық емес акционерлік қоғамдарға айналдыру бойынша үлкен жұмыс атқарылды. Бүгінгі таңда 25 ЖОО-ның ұйымдық-құқықтық нысаны КЕАҚ-қа өзгертілді. Директорлар кеңесіне топ-менеджерлер, білім беру саласындағы сарапшылар, НУ мектептерінің басшылары, жұмыс берушілер, «Атамекен» ҰКП өкілдері және т.б. кірді. Кеңес құрамында мүшелердің 30%-ы – тәуелсіз директорлар. Сондай-ақ жоғары оқу орындарының ұйымдық құрылымын жетілдіру жоспарлануда. Өзгерістер кеңсесін құру, оқытушылар лауазымдарының қазіргі заманғы жүйесін енгізу бойынша тиісті жұмыстар жүргізіліп жаьыр, жоғары оқу орындары Назарбаев Университетінің тәжірибесі негізінде біліктілік стандарттарын әзірлейтін болады. ПОҚ есептілігін қысқарту бойынша жоспарлы жұмыс жүргізілуде, 30%-дан астамға қысқарту жоспарланған.

Жоғары оқу орындарын дамытудың маңызды аспектісі — жоғары оқу орындарының ғылыми экожүйесін қалыптастыру және ғылыми әлеуетін арттыру. Ол үшін Академиялық артықшылық орталықтарын құру бойынша тиісті шаралар жүргізілді. Жобаның мақсаты – зерттеу және академиялық қызметті жүзеге асыру үшін тиімді орта құру, университеттердің ғылыми-зерттеу әлеуетін арттыру, инфрақұрылымды жаңғырту, «Индустрия 4.0.» ескере отырып, ғылыми-зерттеу және ғылыми зертханалармен жарақтандыру.

Бұдан басқа, жобаны іске асыру 1,2 және 3 квартильге кіретін басылымдарда ғалымдардың жариялау белсенділігін арттыруға, шетелдік топ-менеджерлер мен ғалымдарды тартуға мүмкіндік береді. Қазақстандық жоғары оқу орындарының экспорттық мүмкіндіктерін кеңейту үшін Қазақстанда шетелдік кампустар құру бойынша жұмыс басталды. Бұл жаһандық білім беру ортасында өзін танытуға және ұлттық брендті нығайтуға көмектеседі.

Жоғары білім берудің бірыңғай Орталық Азия кеңістігін құру басым міндет болып табылады, бұл студенттер мен оқытушылардың интернационалдандырылуын кеңейтуге және халықаралық академиялық ұтқырлығын арттыруға мүмкіндік береді. Мұндай жобаны іске қосу субөңірлік ынтымақтастықты дамытудың стратегиялық тәсілдерін, Еуропа мен Орталық Азия арасындағы жоғары білім беру саласындағы диалогты жақсартуды, академиялық және мәдени тәжірибе, озық практикалар алмасуды, өзара оқытуды және т. б. қамтамасыз етеді.

Бүгінгі күні мектеп оқушылары арасында кәсіптік бағдар беру жұмысы негізінен жарнама түрінде жүргізіледі, колледждер мен ЖОО-лар мектептерге барып, олар даярлық жүргізетін мамандықтар туралы хабардар етеді. Балалардың болашақ мамандығын таңдауда кәсіби бағдарлаудың жаңа тәсілдері қажет. Дұрыс таңдалған мамандық еңбек өнімділігі мен сапасын арттыруға, әл-ауқаттың, табыстың, еңбек пен өмірге қанағаттанудың өсуіне ықпал етеді.

 

Буллингтің алдын алу

ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаттары бастамашылық еткен «Бала құқықтарын қорғау мәселелері бойынша кейбір заңнамалық актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» ҚР заңының (бұдан әрі – заң жобасы) жобасы шеңберінде Министрлік кәмелетке толмағандар арасында буллингтің алдын алу қағидаларының жобасын дайындады. Ережелердің негізгі мақсаты — медиативтік тәсіл шеңберінде оқушылар және/немесе педагогтар арасындағы жанжалды жағдайларды шешу. Ереже жобасын ата-аналар, педагогикалық және сарапшылар қауымдастығының өкілдері бірлесіп әзірледі.

Ережеде білім беру процесіне қатысушылардың құқықтары мен міндеттері, мұғалімнің жанжал жағдайларын әңгімелесу, жанжалға қатысушылармен және олардың заңды өкілдерімен кеңесу форматында шешу әрекеттері қарастырылған. Министрлік мектеп білім алуға арналған орын деген ұстанымды сақтайтынын және оның негізгі міндеті — осы процестің үздіксіздігін қамтамасыз ету және оқушыларды қорлаудың (буллингтің) барлық түрлерінен қорғау екенін атап өткен жөн.

Сонымен қатар заң жобасы шеңберінде психологиялық қызметтер қызметінің үлгілік қағидаларын орталық деңгейде бекіту арқылы білім беру ұйымдарының психологиялық қызметтерінің рөлін күшейту жоспарлануда. Мұндай шара психологиялық қызметтердің негізгі мақсаттары мен міндеттерін атаулы жұмысқа және балаларға білікті психологиялық көмек көрсетуге баса назар аудара отырып қайта қарау қажеттілігімен байланысты. Айта кету керек, бұл бастаманы психолог-педагогтар тамыз конференциялары аясында бірнеше рет айтқан болатын. Бұл аймақтық психологиялық қызметтердің жұмысын үйлестіруге және олардың жұмысының тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.

 

«Тегін техникалық және кәсіптік білім беру» жобасын іске асыру

«Баршаға арналған тегін техникалық және кәсіптік білім беру» жобасын іске асыру жалғасуда. Жоба шеңберінде жыл сайын колледждерге 95 мың адам қабылданады, қазірдің өзінде 300 мыңнан астам жас азамат алғашқы жұмысшы мамандығын тегін алды, олардың 60%-ға жуығы — халықтың әлеуметтік осал топтарынан шыққан жастар.

Биыл былтырғымен салыстырғанда мемлекеттік тапсырыс жекелеген өңірлерде 4,7 мың орынға ұлғайтылды (Ақмола – 26 орын, Ақтөбе – 389 орын, Алматы – 299 орын, Атырау – 82 орын, ШҚО – 15 орын, БҚО – 95 орын, Қарағанды – 621 орын, Қостанай – 454 орын, Маңғыстау – 413 орын, Павлодар – 594 орын, СҚО – 185 орын, Алматы қаласы – 1215 орын, Шымкент қаласы – 569 орын).

Анықтама. Сұранысқа ие мамандықтар бойынша тегін техникалық және кәсіптік біліммен жүз пайыз қамту үшін 2025 жылға дейін бірқатар шара қабылдау жоспарланған:

- жергілікті атқарушы органдардың стратегиялық бағдарламалық құжаттарына колледждерде 9, 11 сынып түлектерін тегін оқытумен қамту көрсеткіштерін енгізу мәселесін пысықтау;

- жергілікті бюджет қаражаты есебінен ТжКБ кадрларды даярлауға мемлекеттік білім беру тапсырысын ұлғайту;

- ТжКБ кадрларды даярлауға мемлекеттік тапсырысты ұлғайтуға республикалық бюджеттен қаражат бөлу мәселесін пысықтау;

- ауылдың әлеуметтік-экономикалық дамуын айқындайтын техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру мамандықтарының тізбесін бекіту;

- ЖАО-ның мемлекеттік тапсырысын бекіту үшін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің сұранысқа ие мамандықтарының тізбесін бекіту.

 

Академиялық еркіндікті қамтамасыз ету

Қазақстанда колледждерге академиялық дербестік беруге алғашқы қадамдар жасалуда, бұл білім беру бағдарламаларының сапасын арттыратыны сөзсіз. Енді колледждер жұмыс берушілермен бірлесіп, білім беру бағдарламаларының мазмұнын, оқу мерзімдерін дербес анықтап, оларды білім беру бағдарламаларының тізіліміне қоса алады.

Бұған дейін министрлік түрлі біліктіліктер бойынша оқыту мерзімдерін қатаң реттеп, белгілеген. Орта есеппен – 2 жылдан 3 жыл 10 айға дейін. Бұл норма «Білім туралы» заңнан алынып тасталды. Енді бұл нақты білім беру бағдарламасына және қажетті оқу нәтижелеріне байланысты болады.

Білім беру бағдарламалары жастарға қажетті біліктіліктерді алуға және қысқа мерзімде жұмысқа орналасуға, ал қажет болған жағдайда қайтып оралуға және қосымша басқа да біліктіліктерді алуға мүмкіндік береді. Бұл шаралар өндірістегі технологиялық өзгерістерге және еңбек нарығының сұраныстарына бейімделуге мүмкіндік береді және ТжКБ жүйесі жұмыс берушілердің талаптарына сәйкес келетін мамандарды дайындайтын болады.

2018 жылдан бастап жоғары оқу орындарына академиялық және басқарушылық еркіндік берілді. Осыған байланысты жоғары оқу орындары ЖОО-ның академиялық саясатын дербес айқындайды. Қазір ЖОО-лардың академиялық еркіндігін кеңейту жөніндегі ЖОО қызметінің үлгілік қағидаларына тиісті өзгерістер енгізілуде. Тиісті жоба әзірленді. Сондай-ақ жобада магистранттар үшін оқу процесінің басталу мерзімі қайта қаралды. Олар үшін оқу жылының басталуы тек қыркүйектен ғана емес, қаңтар айынан да болады деп жоспарлануда.

Сонымен қатар білім беру мәселелері жөніндегі заң жобасы аясында жоғары білім деңгейінде ОЖСБ-ны жою қарастырылған. Бақылаудың бұл түрі ешқашан тиімді болған емес. Бұл шаралардың барлығы жоғары оқу орындарының академиялық еркіндігін одан әрі кеңейтуге және білім беру сапасын арттыруға бағытталған.

 

Қазақстан университеттерінің имиджін арттыру жөніндегі шаралар

Жастардың шет елдерге кетуін қысқарту мақсатында жоғары оқу орындарының инфрақұрылымын қолдауға және жаңғыртуға, жоғары оқу орындарын әлемдік деңгейдегі университеттерге қайта құруға және трансформациялауға бағытталған бірқатар жоба пысықталып жатыр.

Назарбаев Университетінің тәжірибесі бойынша шетелдік әріптестермен бірлесіп, 2 өңірлік жоғары оқу орнын құру жоспарлануда. Arizona State University және University of Arizona сияқты жетекші жоғары оқу орындарымен келіссөздер жүргізіліп жатыр. De Montfort University Leicester британ университетінің филиалын (Де Монфор Лестер Университеті) құру туралы қаулы қабылданды. Оқу және ғылыми зертханаларды құру және жарақтандыру арқылы жоғары оқу орындарының зерттеу экожүйесін қалыптастыруды көздейтін «Академиялық артықшылық орталықтары» жобасы іске асырылуда. Бұл жоғары оқу орындарының ғылыми және академиялық дамуын күшейтуге, озық ғылыми тәжірибені енгізуге, басқару жүйесін трансформациялауға және білім беру мазмұны мен оқу процесіне әлемдік білім беру стандарттарын енгізуге мүмкіндік береді.

Жылдан жылға қазақстандық жоғары оқу орындарының халықаралық білім беру кеңістігіндегі позициялары нығайып келеді. QS-2022 рейтингінде 14 қазақстандық ЖОО, Times Higher Education рейтингінде – 3 ЖОО орын алды. Қазақстандық әл-Фараби атындағы ҚазҰУ жоғары оқу орны кезекті рет әлемнің топ-200 үздік университеттерінің қатарына енді (175-орын). Л. Н. Гумилев атындағы ЕҰУ (328 орын) және М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті (482 орын) QS рейтингінің топ-500 қатарына енді.

Анықтама: QS-2022 әл-Фараби атындағы ҚазҰУ – 175, Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ – 328, М.Әуезов атындағы ОҚУ – 482, Сәтбаев атындағы ҚазҰТЗУ – 501-510, Абай атындағы ҚазҰПУ – 551-560, ҚазҰАУ – 551-560, Асфендияров атындағы ҚазҰМУ – 601-650, ҚарТУ – 751-800, Е. Бөкетов атындағы ҚарМУ – 801-1000, ҚазХҚжӘТУ – 801-1000, ҚБТУ – 801-1000, КИМЭП – 801-1000, С. Сейфуллин атындағы ҚАТУ – 1001-1200, С. Торайғыров атындағы ПУ – 1201+.

Қазақстанның жоғары оқу орындары халықаралық жобаларға белсенді қосылған. 2020 жылы отандық жоғары оқу орындары 300-ден астам халықаралық жобаны іске асыруға қатысты. Негізгі бағыттардың бірі – екі диплом берумен бірлескен бағдарламаларды дамыту. Бүгінде жоғары оқу орындары 300-ге жуық бірлескен білім беру бағдарламалары мен қос диплом бағдарламаларын іске асыруда. Ағылшын тіліндегі бағдарламалар саны артып, шетелдік студенттер саны өсуде. Мәселен, 2019 оқу жылында Қазақстанның жоғары оқу орындарында 40188 шетелдік студент оқыды, бұл 2017 жылмен салыстырғанда екі есе жоғары (18 809).

2016 жылдан бастап 100-ден астам шетелдік топ-менеджерлер мен 3200-ден астам шетелдік ғалымдар тартылды. Жылдан жылға Қазақстанның басқа елдермен білім беру саласындағы ынтымақтастығының географиясы кеңеюде. 2011 жылдан бастап қазақстандық жоғары оқу орындарында білім алушылардың академиялық ұтқырлығы бағдарламасы іске асырылуда. Бұл бағдарлама қазақстандық студенттерге Қазақстан экономикасының одан әрі дамуына қызығушылық тудыратын білім саласындағы жетекші мамандардың курстарын тыңдауға мүмкіндік берді. Бағдарламаны іске асырудың 10 жылы ішінде 17 000-нан астам қазақстандық студент шетелдік серіктес жоғары оқу орындарында білім алды.

2021 жылғы маусымда Түркістан қаласында Орталық Азия елдерінің білім министрлерінің конференциясы өткізілді, оның қорытындысы бойынша жоғары білім берудің бірыңғай Орталық Азия кеңістігін құру туралы Декларация қабылданды. Конференцияның мақсаты — Орталық Азия елдерінің жоғары білім беру жүйесін жақындастыру.

Сондай-ақ халықаралық ынтымақтастықты кеңейту үшін бірқатар жоғары оқу орындарымыз Орталық Азия елдерінде талапкерлерді қабылдау бойынша филиалдар мен орталықтар ашу мәселесін пысықтауда. Жалпы, жоғары оқу орындарында оқу құны білім беру ортасын құруға байланысты бірқатар шығындардан тұрады, яғни, материалдық-техникалық, ұйымдастырушылық, әдістемелік, кадрлық және т. б.

Күндізгі бөлімде оқитын студенттердің қашықтан оқытуға көшуіне байланысты оқу жүктемесі азайған жоқ. Яғни, сағат саны азайған жоқ. Керісінше, әр студентпен жеке жұмыс жасау, қосымша цифрлық оқу материалдарын әзірлеу, студенттерге әртүрлі онлайн платформалар арқылы материал беру әдістеріндегі өзгерістерге байланысты мұғалімдердің еңбек шығындары артты. Осыған байланысты бірқатар жоғары оқу орындарында мұғалімдердің жалақысы өсті.

Бұдан басқа, қашықтан оқыту режимінде тиімді жұмыс істеу үшін жоғары оқу орындары қосымша компьютерлік жабдықтарды, графикалық планшеттер мен басқа да құрылғыларды сатып алуға, серверлік құрылғыларды, бағдарламалық кешендерді күшейтуге, прокторинг жүйелерін енгізуге қосымша қаражат салды. Осыған байланысты, қашықтан оқытуға көшуге қарамастан, жоғары білімнің құны төмендемегенін атап өткен жөн.

Қазіргі уақытта жоғары оқу орындарын коммерциялық емес акционерлік қоғамдарға (бұдан әрі — КЕАҚ) трансформациялау бойынша үлкен жұмыс жүргізілуде. Директорлар кеңесі НАТО-ның негізгі басқару органдарының бірі болып табылады, онда жоғары оқу орындарының қызметінде маңызды шешімдер қабылданады: дамудың басым бағыттарын айқындау, стратегиялық бағдарламаларды, даму жоспарларын, ұйымдық құрылымды, штат санын және т.б. бекіту. Корпоративтік басқару органдары (Директорлар кеңесі) енгізіледі, басшылық құрамның лауазымдары мен біліктілік талаптары қайта қаралады. Әкімшілік-басқару персоналы оңтайландырылды, соның есебінен ПОҚ жалақысы арттырылды. Жаңа ұйымдық құрылымның бекітілуіне байланысты қазіргі уақытта КЕАҚ Басқарма Төрағасы – ректоры лауазымына ашық конкурс өткізілуде.

 

Онлайн-форматтағы жоғары білім

Пандемия кезеңінде жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары қашықтан оқытуға 100% көшуді қамтамасыз етті. Қашықтан білім беру сапасын қамтамасыз ету үшін қазіргі уақытта еліміздің барлық жоғары оқу орындарында цифрлық инфрақұрылым жақсартылды, серверлердің қуаты мен интернет жылдамдығы күшейтілді, оқытушылардың цифрлық құзыреттілігі арттырылды.

Жоғары оқу орындарының 100%-ы үшін LMS цифрлық білім беру платформалары қолжетімді. ЖОО-лардың 92%-ы LMS мобильді нұсқасының болуын қамтамасыз етті. Жоғары оқу орындары онлайн прокторингпен және басқа мәтінді көшіріп алғанды анықтау жүйесімен жабдықталған.

Биыл қаңтар айынан бастап еліміздің жоғары оқу орындарында дәстүрлі оқыту форматына біртіндеп көшу жүзеге асырылуда. Оқыту аймақтағы эпидемиологиялық жағдайға, кадрларды даярлау бағыттары мен оқыту курстарының ерекшеліктеріне сәйкес жүзеге асырылады. Қашықтан білім беру технологияларын және жаппай онлайн-курстарды, оның ішінде Coursera, Edx және т. б. сияқты жаһандық танылған ресурстарды пайдалана отырып енгізу және ауқымын арттыру жөніндегі жұмыс жалғастырылатын болады.

Қашықтықтан білім беру технологиялары бойынша оқу процесін ұйымдастыру қағидаларына өзгерістер енгізілді және "аралас оқыту"түсінігі енгізілді. Бұл Ережелерде қашықтықтан оқыту қарастырылған азаматтардың санаттары анықталған. Бұл ерекше білім беру қажеттіліктері бар адамдар, алмасу бағдарламалары бойынша шетелге шыққан немесе ұзақ мерзімді шетелдік іссапарда жүрген студенттер, шетелдіктер және т. б.

Сондай-ақ «қашықтан оқыту» ұғымы енгізілген заң қабылданды. Заң шеңберінде қазір Қашықтан оқыту бойынша оқу процесін ұйымдастыру қағидалары әзірленуде, онда қашықтан оқытуды ұсынатын білім беру ұйымдарына қойылатын талаптар қаралатын болады.

 

Студенттер жатақханаларының құрылысы

«2025 жылға қарай колледждер мен университеттер жатақханаларында кемінде 50 мың жаңа орын енгізу» Жол картасының 65-тармағын іске асыру шеңберінде жатақханаларда жаңа орындарды кезең-кезеңімен енгізу жоспарлануда (2021 жылы – 10 мың, 2022 жылы – 20 мың, 2023 жылы – 30 мың, 2024 жылы – 40 мың, 2025 жылы – 50 мың).

 Жыл басынан бері 3 159 орындық 16 жатақхана пайдалануға берілді. 2021 жылы алдын ала жасалған шарттар, жергілікті бюджет қаражатынан нысаналы құрылыс, сондай-ақ нақты болжам бойынша оқу орындары ұсынған деректер есебінен тағы 6 794 төсек-орынды енгізу жоспарлануда, бұл енгізілген орындарды ескере отырып, 9 953 төсек-орынды құрайды. (Бұл ретте 2021 жылдың соңына дейін Нұр-Сұлтан және Алматы қалаларында шамамен 500-1000 орынды пайдалануға беру жөнінде қосымша келіссөз жүргізілуде).

Өңір

2021 жылы пайдалануға берілді

2021 жылы пайдалануға беру көзделген

Барлығы

жатақханалар саны

орындар саны

жатақханалар саны

орындар саны

жатақханалар саны

орындар саны

Нұр-Сұлтан

1

60

9

1350

10

1410

ШҚО

3

783

3

469

6

1252

Шымкент қ.

3

823

1

289

4

1112

Павлодар облысы

 

 

2

1047

2

1047

Түркістан облысы

2

284

2

700

4

984

Ақтөбе облысы

 

 

1

744

1

744

Қостанай облысы

1

500

1

168

2

668

Қызылорда облысы

1

170

1

444

2

614

Алматы қ.

1

157

3

424

4

581

Жамбыл облысы

 

 

2

369

2

369

Қарағанды облысы

3

282

1

80

4

362

БҚО

1

100

2

250

3

350

Атырау облысы

 

 

1

200

1

200

Маңғыстау облысы

 

 

1

140

1

140

Алматы облысы

 

 

1

120

1

120

СҚО

 

 

0

0

0

0

Жалпы қорытындысы

16

3159

31

6794

47

9953

Бұдан басқа, 15 оқу орны тұрғын үй-жайларды (қонақ үйлер, хостелдер) жалға алу есебінен 5 547 орынға қажеттілікті жауып отыр.

Анықтама: біліктілік талаптарына сәйкес ЖОО-лар басқа қаладан келген студенттердің кемінде 70%-ын жатақханадағы орындармен қамтамасыз етуі тиіс, алайда жер учаскесінің және қаржыландырудың болмауына байланысты жекелеген ЖОО-лар жалға алады.

Өңір

ЖОО саны

Орын саны

1

Алматы қ.

10

3 307

2

Нұр-Сұлтан

2

1 035

3

Ақтөбе облысы

1

955

4

ШҚО

1

150

5

Қарағанды облысы

1

100

 

БАРЛЫҒЫ

15

5 547

Жатақханаларда орындармен қамтамасыз етуге мемлекеттік тапсырысты орналастыру тетігінің тартымдылығын арттыру мақсатында реконструкциялау кезінде жатақханаларда орындармен қамтамасыз етуге мемлекеттік тапсырыс мөлшері Нұр-Сұлтан және Алматы қалалары үшін 47-ден 92 АЕК-ке дейін ұлғайтылды. Құрылыс 8 жылдан 4 жылға дейін салынған жағдайда мемлекеттік тапсырысты төлеу мерзімін азайта отырып, құрылыс кезінде мемлекеттік тапсырысты төлеу көлемін 25%-ға ұлғайту ұсынылады.

 

Қашықтан білім беру. Негізгі сабақтар

Қазіргі эпидемиологиялық жағдайға байланысты білім беру ұйымдарында білім алушылардың, педагогтердің, білім беру ұйымдарының басқа да қызметкерлерінің өмірі мен денсаулығын сақтауды қамтамасыз ету мақсатында 2019-2020 оқу жылының 4-тоқсаны және 2020-2021 оқу жылы қашықтан оқыту форматында өтті. Әрине, мектепте оқытудың ең тиімді және ыңғайлы форматы дәстүрлі күндізгі оқыту болып табылады, өйткені білім беру процесі тек ақпарат беру ғана емес, сонымен қатар балаларды тәрбиелеу және әлеуметтендіруді қамтиды.

Алайда қашықтан оқытудың жағымды жақтары да бар. Қашықтан оқыту кезінде компьютерлік сауаттылық, білім алушылар мен педагогтердің IT-құзыреттері артты. Білім беретін интернет-платформалар дамып, сабақтар қосымша оқу ресурстарымен байытылды. Балалардың бойында өз бетінше жұмыс істеу мен өзін-өзі бақылау дамыды, өйткені білім алушы материалдың көп бөлігін өз бетінше игерді. Сондай-ақ, балалар уақыттарын жоспарлауды, оны ұтымды пайдалануды үйренді.

2020-2021 оқу жылы кейбір пәндерді оқытуды қашықтан оқытуға аударуға болатындығын көрсетті, ал цифрлық ресурстар мен ақпараттық технологияларды кеңінен пайдалану оқу процесін байытуға және балалардың оқуға деген қызығушылығын арттыруға мүмкіндік берді.

2024 жылдан бастап еліміздің білім беру жүйесін кезең-кезеңімен 12 жылдық оқытуға көшіру жоспарланған. 12 жылдық оқыту шеңберінде білім алушылардың оқу жүктемесін қысқарту, білім берудің тәрбиелік әлеуетін күшейту және рухани-адамгершілік құндылықтардың мазмұнына барынша ықпалдасу жоспарланып отыр, оқытудың іс-әрекеттік–құзыреттілік және денсаулық сақтау сипаты қамтамасыз етіледі, STEAM-білім беруді, Smart және Smart-up жобаларды іске асыру және т. б. жандандырылады.

Білім берудің инклюзивтілігі күшейтіледі, жалпы білім беретін, арнайы мектептерде, қалалық және ауылдық мектептерде сапалы білім алуға тең қолжетімділік қамтамасыз етіледі. Білім беру нәтижелері төмен білім алушыларға үздіксіз қолдау көрсету тетіктері әзірленетін болады. Білім беру нәтижелерін бағалау білім берудің барлық деңгейлеріндегі білім алушылардың білім беру құзыреттерін талдауға негізделетін болады. 2016 жылдан бастап енгізілген критериалды бағалау жүйесі жетілдірілетін болады. Уақыт талабына айналған қашықтан оқыту да дамып, жетілдіріледі.

Отандық педагогтер мен өндірістік оқыту шеберлері оқу процесін уақыттың сын-тегеуріндеріне сәйкес бейімдеп, қайта құра алды. Бұдан басқа, қашықтан оқытуды жан-жақты және ауқымды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін қазақстандық білім беру платформалары жетілдірілді.

Бұл жерде қазақстандық платформаларды әзірлеушілер үлкен қолдау көрсетті. Олар педагогтерге тегін оқыту вебинарларын өткізіп, колледждерді ақпараттық платформаларға тегін қосуды ұсынды. Өмірлік қиын жағдайдағыдай, шынайылықтың өзгеруі біздің мұғалімдерімізді жұмылдырды. Қазіргі уақытта «қашықтан оқыту» ұғымы заңнамалық түрде бекітілген, оның шеңберінде білім беру ұйымдарына қашықтан оқытуды ұсыну бойынша талаптар және қашықтан оқыту бойынша оқу процесін ұйымдастыру қағидалары әзірленген.

Бүгінгі таңда оқу орындарының студенттерді оқыту нысандары мен оқыту курстарына қарамастан қашықтан оқытуға ауыстыруға мүмкіндігі бар. Барлық қажетті жағдайлар жасалған және ақпараттық жүйелердің білім беру процесінің барлық қатысушыларымен өзара іс-қимылы жолға қойылған, яғни колледждердің 100%-ы ақпараттық жүйелерге қол жеткізе алады. Осылайша, студенттер жұмыстық оқу жоспарына сәйкес, бүкіл оқу кезеңіндегі уақыттың 20%-ынан аспайтын қашықтан оқу мүмкіндігіне ие болады. Бұл ретте қашықтан оқытуға рұқсат етілетін пәндер немесе модульдер сағаттарының тізбесі мен көлемін ТжКБ ұйымы дербес айқындайтын болады. Колледждерде қашықтан оқытуды ұйымдастыру, жетілдіру және енгізу мәселесі тұрақты бақылауда және осы бағыттағы жұмыс пандемиямен байланысты жағдайға қарамастан жалғасатын болады.

Қашықтан білім беру сапасын қамтамасыз ету үшін жоғары оқу орындары қажетті цифрлық инфрақұрылыммен жабдықталған. ЖОО-лардың 100%-ы LMS (Platonus – 44, Univer – 10, Moodle – 35 және басқалары – 39) платформаларына қол жеткізе алады. Бірқатар жоғары оқу орындары өздерінің білім беру платформаларын әзірледі және қосымша пайдалануда. Сонымен қатар, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті ZOOM және Cisco шетелдік платформалары тәрізді отандық Jinalysroom платформасын әзірледі. Видеостримда онлайн сессияларды ұйымдастыру үшін жүйеде пайдаланылатын аккаунттардың орташа саны 2 626 аккаунтты құрайды. 94 ЖОО-да (83%) электрондық құжат айналымы жүйесі бар. ЖОО-ларда 887 сервер бар. Жоғары оқу орындарындағы Интернеттің орташа жылдамдығы 490 мб/сек құрайды. Жоғары оқу орындары электрондық кітапханаларға қолжетімділікті қамтамасыз етеді, онлайн офис-тіркеуші, онлайн деканат бар, виртуалды зертханалар құрылған. ЖОО-лардың виртуалды зертханаларының лицензиялық өнімдерінің жалпы саны – 7 469.

Сондай-ақ ЖОО-лар онлайн оқу процесін үздіксіз жүргізу үшін келесі жұмыстарды жүргізді:

- серверлік инфрақұрылым қуатын арттыру;

- қосымша компьютерлік техниканы сатып алу;

- жаратылыстану-ғылыми білім беру бағдарламалары үшін виртуалды зертханалар сатып алу;

- жиынтық және гибридті қызметтерге көшу;

- кіріс және шығыс байланыс арнасының жылдамдығын арттыру;

- бірыңғай деректер қоймасын құру және барлық деректердің резервтік көшірмесін қамтамасыз ету.

Емтихандарды өткізу үшін онлайн емтихан кезінде білім алушыларды тексеруге және бақылауға мүмкіндік беретін прокторинг жүйелері пайдаланылатын болады.

99 ЖОО-да SEB (LMS Platonus, Сириус, Moodle, Univer жүйелерімен интеграцияланған прокторинг), Aero, Examus, Proctopus, Oqylyq, OES, live.atu.kz, Hesperus және т.б. тәрізді прокторинг жүйелері пайдаланылады.

Қашықтан білім беру технологиялары бойынша оқу процесін ұйымдастыру қағидаларына өзгерістер енгізілді және «аралас оқыту» түсінігі енгізілді. Бұл Ережелерде қашықтан оқыту қарастырылған азаматтардың санаттары анықталған. Бұл ерекше білім беру қажеттіліктері бар адамдар, алмасу бағдарламалары бойынша шетелге шыққан немесе ұзақ мерзімді шетелдік іссапарда жүрген студенттер, шетелдіктер және т. б.

Сондай-ақ, бүгінде «қашықтан оқыту» ұғымы енгізілген заң қабылданды. Заң шеңберінде қазір қашықтан оқыту бойынша оқу процесін ұйымдастыру қағидалары әзірленуде, онда қашықтан оқытуды ұсынатын білім беру ұйымдарына қойылатын талаптар көзделетін болады.

Қазір осы жаңа ережелерде қарастырылатын қашықтан, аралас және дәстүрлі форматтарда оқу процесін ұйымдастыру тәртібін анықтау мәселесі пысықталуда.

Биыл 9 айдағы білім беру саласындағы жұмыс нәтижелері

 

Мектепке дейінгі тәрбие және оқыту

2021 жылы 3 жастан 6 жасқа дейінгі балаларды қамту көрсеткіші 99%-ға жетті, 2 жастан 6 жасқа дейінгі балаларды қамту деңгейі – 81,3%. Бір тәрбиеленушіге жан басына шаққандағы норматив 31мың теңгеден 40 мың теңгеге дейін ұлғайтылды.

Қазір осы жаңа ережелерде қарастырылатын қашықтан, аралас және дәстүрлі форматтарда оқу процесін ұйымдастыру тәртібін анықтау мәселесі пысықталып жатыр.

Бүгінде елімізде 872,2 мың бала контингенті бар 10 884 мектепке дейінгі ұйым жұмыс істейді. Оның ішінде мемлекеттік мектепке дейінгі білім беру ұйымы – 6 002 бірл., жекеменшік мектепке дейінгі білім беру ұйымы – 4 882 бірл. Балабақшалар 100% бейнебақылаумен қамтамасыз етілген.

Мектепке дейінгі білім берудің жаңа моделі әзірленді, «Балаларды ерте дамыту институтын» құру бойынша жұмыс жүргізілді, ECERS тәуелсіз ұлттық бағалау жүйесі енгізілді.

Мектепке дейінгі ұйымдардың 61%-ы (4,2 мың) инклюзивті білім беру үшін жағдай жасады.

Бүгінде 400 инклюзияны қолдау кабинеті жұмыс істейді, оның 68-і 2021 жылы ашылған. Онда 3 666 бала психологиялық-педагогикалық қолдаумен қамтылған, 370 арнайы педагог, 313 психолог, 596 педагог-ассистент жұмыс істейді. Сонымен қатар, мектептерде тағы 525 педагог-ассистент ерекше білім алу қажеттілігі бар балаларды сүйемелдейді.

 

Орта білім беру

Биылғы оқу жылында оқыту барлық санитарлық-эпидемиологиялық нормаларды сақтай отырып, дәстүрлі форматта ұйымдастырылды. «Педагог мәртебесі туралы» заң шеңберінде педагогтердің еңбек жағдайлары жақсартылды, мұғалімдерді тән емес функциялар мен тексерулерден босату бойынша шаралар қабылдануда, материалдық ынталандырулар ескерілді. Барлық облыстарда педагогтердің құқықтары бойынша кеңестер жұмыс істейді.

Енді педагогтерді жұмысқа қабылдау тиісті біліктілік талаптары шеңберінде конкурс арқылы жүргізіледі. Бірінші басшылардың біліктілік талаптарына сәйкес ЖАО жүргізетін ротациялау тетіктері қолданылатын болады.

Жаңа оқу жылында «Әліппе» және «Букварь» оқулықтары каллиграфиялық және сауатты емле қағидаларын дамыту негізінде 1 сынып бағдарламасына қайта енгізілді. Сонымен қатар, білім беру ұйымдарының онлайн-форматта оқу процесіне дайындығы (телесабақтарды дайындау және т.б.) қамтамасыз етілді.

Орта білім беру жүйесі толығымен 100% жаңартылған мазмұнға көшті. Еліміздің барлық қалалық толық жинақталған мектептері жан басына қаржыландыруға көшті. Бейнебақылау жүйелерімен мектептердің 100% қамтылған. Мектептердің 99,8%-ы (7 109 мектеп) жылы дәретханалармен қамтамасыз етілген.

Жаңа оқу жылына кітап қорын толықтыру 13 млн дананы құрады, оның ішінде 1,6 млн данасы – көркем әдебиет.

Ерекше білім алу қажеттілігі бар балаларға баса назар аударылады. 2021 жылғы 26 маусымда Президент «Инклюзивті білім беру мәселелері туралы» Заңға қол қойды. Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша «Мүмкіндігі шектеулі балаларды әлеуметтік медициналық-педагогикалық және түзеу арқылы қолдау туралы» Заңға бір ПМПК ашу нормативін 60 мың баладан 50 мыңға дейін төмендету бөлігінде өзгерістер енгізу мәселесі пысықталуда.

Қазақстан тарихы мен дүние жүзі тарихы бойынша бірыңғай оқулықтар әзірленіп жатыр. Білім берудің барлық деңгейлерінде мемлекеттік тілді оқыту тәсілдерін жаңарту шеңберінде 12 облыста, 3 қалада «Абай мектебі» мамандандырылған мектептер желісі ашылды. Сонымен қатар, мемлекеттік тілдің этносаралық қарым-қатынас тілі ретіндегі рөлін күшейту мақсатында «Мен қазақша сөйлеймін» акциясының 4 кезеңі өткізілді.

 

Балалардың құқықтарын қорғау саласы

Бала құқықтарын қорғауды күшейту, тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимыл жасау және жасөспірімдер арасындағы суицид мәселелерін шешу жөніндегі шаралар кешені іске асырылуда. Ірі қалалардың мектептерінде мамандандырылған күзет қызметі енгізілуде, мектептерді ішкі істер басқармасының жедел басқару орталықтарына қосу бойынша жұмыстар жүргізілуде. 1 мыңнан астам қалалық мектепте орталықтандырылған бақылау пульттері, 648 дабыл түймелері орнатылған, 473 мектепте турникеттер жұмыс істейді.

Оқушыларды тамақтандыруды ұйымдастыруға ерекше көңіл бөлінеді. 2025 жылға дейін барлық қалалық мектептер кезең-кезеңімен қолма-қол ақшасыз есеп айырысуға көшеді. 2 577 мектеп ас блогы бейнебақылаумен қамтамасыз етілген.

Балалар үйлерінің саны жыл сайын азайып келеді. 2016 жылмен салыстырғанда елімізде 7 236 тәрбиеленушісі бар 140 балалар үйі жұмыс істеді. Бүгінгі жағдай жетім балаларға арналған ұйымдардың 89-ға дейін қысқарғанын және тәрбиеленушілер санының 4 211-ге дейін төмендегенін көрсетеді.

Отбасылық құрылымның тағы бір балама түрін енгізу жоспарлануда – бұл кәсіби (фостерлік) отбасы. 2022 жылы қалған барлық балалар үйлерін аталған орталықтарға қайта құру жоспарлануда. Мектептер мен колледждерде балалардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша балалар өкілдіктерінің институты енгізілді. 287 бала – республиканың қалалары мен аудандарының өкілдері БҒМ-мен өзара іс-қимыл жасайды. ҚР ИИДМ ақпараты бойынша 2021 жылғы 1 қазандағы мәлімет бойынша «Тұрғын үй қатынастары туралы» ҚР Заңы аясында жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға 929 тұрғын үй нысаны бөлінді.

 

Техникалық және кәсіптік білім беру

Колледждерге академиялық дербестік берілген. 300 мың жас адам үшін алғашқы жұмыс мамандығын қосымша алу мүмкіндіктері кеңейтілді, бұл NEET жастар үлесінің 9,5%-дан (2016 ж.) 6,9%-ға дейін (2020 ж.) төмендеуіне айтарлықтай әсер етті.

Өткен жылдан бастап стипендия 25%-ға ұлғайды, бұл, әсіресе, колледждерде саны 85% құрайтын әлеуметтік осал отбасылардан шыққан студенттер үшін үлкен қолдау. Тегін оқыту жобасы аясында студент әлеуметтік қолдаумен: бір реттік ыстық тамақпен, стипендиямен және жылына 2 рет тегін жол жүрумен қамтамасыз етілген.

Колледждерді білікті педагогтермен қамтамасыз ету үшін педагогтердің білім беру менеджменті мен сапасын трансформациялау, сондай-ақ педагогтер мен колледж басшыларын аттестаттау бойынша жұмыс жүргізіледі. Педагогтердің құзыреттіліктерінің жаңа жиынтығын қалыптастыру үшін үздік практикалардың бенчмаркингі бойынша жұмыс ұйымдастырылады және ТжКБ жүйесінің педагогтері арасында кәсіптік шеберлік конкурстары ұйымдастырылады.

Тегін оқуға қабылдау және конкурс үдерісі автоматтандырылды. Бұл ретте талапкерлер 4 мамандыққа дейін және 4 колледжге дейін таңдай алады. WorldSkills халықаралық талаптарына сәйкес келетін және елдің жұмыс берушілерінің қажеттіліктерін ескеретін 119 білім беру бағдарламасы әзірленді. Тәжірибеге бағытталған курстарға баса назар аудара отырып, колледж педагогтерінің біліктілігін арттыру жүйесі қайта қаралды.

«Жас маман» жобасы еліміздің 180 колледжіне кадрлар даярлаудың жаңа деңгейіне шығуға мүмкіндік береді. Колледждердің материалдық-техникалық базасын және «Жас маман» жобасын жаңарту шеңберінде 2021 жылы еліміздің 89 колледжіне жаңа жабдықтар жеткізілді, 2020 жылы 80 колледж жабдықты жаңартты.

Кадрларды даярлау тетіктерінің бірі дуальді оқыту болып табылады. Осы жылдан бастап тәлімгерге өндірістен еңбекақы төлеу, шығын материалдарына шығындарды өтеу, студенттер мен арнайы киімді сақтандыру көзделген. Дуальді оқыту 5,5 мыңнан астам кәсіпорынның қатысуымен 535 колледжде енгізілді.

Табысты кәсіпорындардың әлеуеті мен құзыреттерін кеңейту, колледждердің МТБ нығайту мақсатында сенімгерлік басқару тәжірибесі қолданылады.

Республиканың барлық колледждерінде әріптес жоғары оқу орындарымен бірлесіп эксперименттік режимде 2021 жылғы 1 қыркүйектен бастап кәсіптік білім беру және ECVET оқыту үшін еуропалық кредиттік технология кезең-кезеңімен енгізілуде. Білім беру бағдарламаларының мазмұны білім беру деңгейлерінің сабақтастығын және ұқсас біліктіліктер бойынша білім берудің келесі деңгейінде оқыту мен кредиттер нәтижелерін қайта қабылдауды қамтамасыз етеді.

 

Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім

2021 жылы мемлекеттік тапсырыс 10%-ға ұлғайды (5000 грантқа, оның ішінде: педагогикалық ғылымдарға – 1750, жаратылыстану ғылымдарына – 1100, ақпараттық-коммуникациялық технологияларға – 1000, инженерлік, өңдеу және құрылыс салаларына – 950, ауыл шаруашылығы мен биоресурстарға – 150, ветеринарияға – 50) және 56 561 грантты құрады.

Биыл елімізде алғаш рет ҰБТ электронды форматта өткізілді. ҰБТ тапсырудың 2 мүмкіндігін ұсыну және ең жоғары нәтижені есепке алу оның ерекшеліктерінің бірі болып табылады. А.ж. бастап докторантураға қабылдау да электрондық форматта жүзеге асырылады.

«Серпін» жобасын одан әрі табысты іске асыру үшін НҚА-ға барлық жұмыс күші тапшы өңірлерде түлектердің еңбекпен өтеу мүмкіндігі бөлігінде өзгерістер енгізілді. Білімді үнемі жаңартып отыру жүйесін енгізу мақсатында өмір бойы оқыту Тұжырымдамасы бекітілді.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы нормаларды қамтамасыз етуге ерекше көңіл бөлінеді. Этика ережелері мен академиялық адалдық ережелері әзірленіп, бекітілді. Ректорларды тағайындау рәсімі жетілдірілді. «Болашақтықтар» қатарынан жас басқарушылар тартылды. Олардың қызметінің тиімділігін талдау және бағалау үшін ЖОО ректорларының рейтингін енгізу жоспарлануда. Сондай-ақ провосттарды тағайындау конкурстық негізде жүргізіледі. Грант құны 340-420 мың теңгеден 1 млн теңгеге дейін өсті.

Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша ағымдағы оқу жылында стипендия мөлшері студенттерге 25%-ға, докторанттарға 45%-ға, педагогикалық мамандықтар бойынша оқитын студенттерге 2 есе ұлғайтылды.

Жоғары оқу орындарын оңтайландыру жұмыстары жалғасуда. Соңғы 2 жылда 14 ЖОО жабылды, 53 ЖОО-ның кадрларды даярлаудың бейінді емес бағыттары бойынша 205 лицензиясы қайтарып алынды.

Жоғары оқу орындарын бейіндеу жұмысы күшейтіледі. Мемлекеттік аттестаттау бармай-ақ профилактикалық бақылау түрінде жүргізілетін болады. Биылдан бастап жоғары оқу орындары түлектерге өзіндік үлгідегі дипломдар бере бастады.

Докторантты қорғаудың ашықтығы қамтамасыз етіледі, ол енді интернет желісінде тікелей эфирде көрсетіледі. Аккредиттеу агенттіктерінің стандарттары жетілдірілуде. Маусым айында Орталық Азия елдерінің білім министрлерінің конференциясы өтті, онда жоғары білім берудің бірыңғай Орталық Азия кеңістігін құру туралы Декларация қабылданды.

Осы жылдан бастап Ұлыбританияның жетекші университеттерінің бірі Де Монфорт Университеті өз жұмысын бастады. Қазіргі уақытта АҚШ-тың Аризона мемлекеттік университетімен Қазақстанда кампус ашу мәселесі бойынша келіссөз жүргізілуде. Бұл шаралар қазақстандық студенттердің шетелге шығу көрсеткішін (динамикасын) қысқартады деп күтілуде.

 

Ғылым

Бүгінгі таңда ғылыми зерттеулермен және әзірлемелермен 396 ұйым айналысады, 22 665 адам, оның ішінде 18 228 маман-зерттеуші жұмылдырылған. 35 жасқа дейінгі ғалымдардың саны 2011 жылғы 6,4 мың адамнан 2021 жылы 9 225 адамға дейін өсті.

Биологиялық қауіпсіздік проблемалары ғылыми-зерттеу институтының ғалымдары QazVac вакцинасын жасап шығарды. ДДСҰ-да оны тіркеу мәселесі қарастырылуда. Біздің ғалымдар әзірлеген екінші суббірлікті вакцина клиникалық сынақтардан өткізіліп жатыр.

Ғылымды қаржыландыру көлемі екі есеге жуық өсті. Өткізілген 5 гранттық конкурс нәтижесінде 10 басым бағыт бойынша 1 364 ғылыми зерттеу қаржыландырылады. 2 мыңнан астам жас ғалымдар мен зерттеушілер өздерінің ғылыми идеяларын 315 жобада ілгерілетуде. Коммерцияландырылған ғылыми әзірлемелердің үлесін арттыру шеңберінде ҒҒТҚН коммерцияландыру жобалары іске асырылды, онда инновациялық өнімдерді сатудан түскен жиынтық кіріс 9,2 млрд теңгені құрады. Бұл бастама 450-ден астам ғалымға ғылыми өнертабыстарға негізделген бизнесті табысты іске асыруға мүмкіндік берді.

Бүгінгі таңда ҚР БҒМ ҒҒТҚН коммерцияландырудың 156 жобасының 129-ын жүзеге асыруда. Бюджеттік қаржыландыруды бөлу жүйесі жетілдірілуде. ҰҒК жұмысының және қалыптасуының ашықтығы байқалады. Экономикалық сараптама әдістемесі қайта қаралуда. ҰМҒТСО қызметін «қайта жүктеу» басталды.

2021 жылы НҚБ шеңберінде 27 ғылыми-техникалық бағдарлама түрінде стратегиялық маңызды іргелі зерттеулермен айналысатын институттарға мемлекеттік қолдау көрсетіледі. 2021-2023 жылдарға арналған конкурс нәтижелері бойынша нақты сектордың проблемаларын шешуге бағытталған еліміздің жетекші ғылыми ұйымдарының 31 бағдарламасы қолдау тапты. Ғылыми ұйымдарды жаңғырту және институционалдық дамыту жалғасуда.

 

Жоғары білімнің қолжетімділігі

Қазіргі уақытта жоғары білім алуға қолжетімділікті кеңейту жөніндегі шаралардың бірі білім беру гранттарын алу үшін қосымша квоталар бөлу болып табылады. Бұл үшін «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне экономикалық өсуді қалпына келтіру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Заңының жобасы шеңберінде төрт және одан да көп кәмелеттік жасқа толмаған балалар (5%) тәрбиеленетін отбасылардан, осы мәртебесі кемінде үш жылдан бері бар толық емес отбасылардан (1%), бала кезінен мүгедек балаларды, І/ ІІ топтағы мүгедектерді (1%) тәрбиелеп отырған отбасылардан балаларды қабылдау квотасы көзделген.

Бұл көп балалы, аз қамтылған отбасылар қатарындағы балаларға белгіленген қабылдау квотасы шегінде білім беру грантын беру конкурсына қатысуға мүмкіндік береді. Бұл ретте қосымша қаражат бөлу талап етілмейді.

Халықаралық олимпиадалардың жеңімпаздары мен жүлдегерлеріне жоғары оқу орындарына конкурссыз гранттар берілетін болады. Бүгінде дарынды балаларға шетелдік жоғары оқу орындары білім гранттарын ұсынады. Қазіргі уақытта олимпиада жеңімпаздары мен жүлдегерлері ҰБТ нәтижелері негізінде ЖОО-ға түседі. Осыған байланысты оларға конкурсқа қатыспай-ақ білім беру гранттарын беру мәселесін реттеу қажет. Сондай-ақ оларға және педагогтерге, тәлімгерлерге біржолғы ақшалай сыйлық тағайындау жоспарлануда. Бұл өскелең ұрпақты ынталандырады, сондай-ақ таланттардың шет елдерге кетуін азайтады.

 

Жоғары оқу орындарының кадрлар даярлаудағы жауаптылығы

ЖОО-лар кадрларды сапалы даярлау үшін жауап беруге міндетті. Нормалар білім беру қызметін жүзеге асыру үшін біліктілік талаптарында, ал МЖБС-да білім беру бағдарламаларының мазмұнына қойылатын талаптардың минимумында, қызметтің үлгілік қағидаларында білім беру қызметіне қойылатын ең төменгі талаптар ретінде (студенттерді қабылдау, оқыту және бағалау процесі және т.б.) көрсетілген. Бұл нормалардың сақталмауы 3 кезеңдік мемлекеттік бақылаудың қорытындысы бойынша лицензиядан айыруды көздейді.

Жоғары оқу орындарының жауапкершілігін арттыру және кадрлар даярлау үшін қажетті жағдайлар жасауға ынталандыру үшін жоғары оқу орындары лицензиясының қолданылу мерзімін енгізу туралы заң жобасы әзірленді. Яғни, оқудың әр кезеңінде жоғары оқу орны өз студенттеріне оларды диплом алуға дейін жеткізуге және олардың қызметі біліктілікке қойылатын талаптардың ең төменгі талаптарына толық сәйкес келетініне кепілдік беруі тиіс.

Сондай-ақ аккредиттеу органдарын тану қағидалары қайта қаралды. Аккредиттеу органдарын объективті бағалауды қабылдауға, жоғары оқу орындарын аккредиттеу процесінде формализмнен кетуге ынталандыру нормалары енгізілді.

Бүгінде ғылыми зерттеулер мен әзірлемелермен 396 ұйым айналысады, 22 665 адам, оның ішінде 18 228 маман-зерттеуші жұмыс істейді. Ғылымға жастардың келуі артты. 35 жасқа дейінгі ғалымдардың саны 2011 жылғы 6,4 мың адамнан 2021 жылы 9225 адамға дейін өсті.

«Ғылым туралы» ҚР Заңы аясында осы жүйенің негізгі құрылымдарының жұмысы жолға қойылған (ҚР Үкіметі жанындағы Жоғары ғылыми-техникалық комиссия, мемлекеттік ғылыми-техникалық сараптама, Ұлттық ғылыми кеңестер). «Ғылым туралы» Заңға сәйкес базалық, гранттық, бағдарламалық-нысаналы қаржыландыруды көздейтін ғылымды басқару моделі қолданылады.

2015 жылы тұңғыш рет Мемлекет басшысы Әл-Фараби атындағы ғылым мен техника саласындағы Қазақстан Республикасының жаңа Мемлекеттік сыйлығының 40 лауреатын марапаттады. 2019 жылы сыйлық 29 лауреатқа, 2020 жылы 15 лауреатқа берілді. Жыл сайын 6 атаулы сыйлық және 75 мемлекеттік ғылыми стипендия, оның ішінде талантты жас ғалымдарға – 50 стипендия беріледі. Министрлік жанынан Жас ғалымдар кеңесі құрылды. Жас ғалымдар үшін алғаш рет 2020-2022 жылдарға арналған ғылыми зерттеулерді гранттық қаржыландыру конкурсы өткізіледі.

2019 жылдан бастап барлық университеттерде OTT/ОКТ бөлінген гранттар аясында 1500-ге жуық ғалымдар мен ОКТ қызметкерлерін оқыту басталды.

Соңғы жылдары Қазақстанда халықаралық ғылыми басылымдарда (ҚР Статистика агенттігінің, Web of Science Core Collection, Clarivate Analytics деректері бойынша) ғалымдардың материалдарын жариялау белсенділігінің өсуі байқалады. Web of Science Core Collection деректер базасының InCites рейтингінің деректері бойынша 2020 жылы Қазақстан 11 559 құжатты жариялау массивімен (2018-2020 жж.) 213 елдің ішінде әлемдік рейтингте 74-орында тұр.

Қазақстандық ғалымдардың ең маңызды ғылыми жетістіктерінің бірі Ғылым комитетінің Биологиялық қауіпсіздік проблемалары ҒЗИ ғалымдарының COVID-19 коронавирус инфекциясына қарсы екі вакцина (белсенділігі жойылған және суббірлікті) жасауы болып табылады. Артықшылығы – вакцинаның құрамындағы ақуыздардың толық жиынтығынан тұратын тұтас вирионды инактивацияланған вирус SARS-CoV-2-ге, сондай-ақ вирустың басқа штамдарына қарсы жоғары антитела қарсылығы мен тұрақты иммунитеттің қалыптасуын қамтамасыз етеді. Қауіпсіздігі жоғары, реактогенділігі төмен. QazVac инактивтендірілген вакцинасы бойынша вакцинаны ДДСҰ-ның Қазақстандағы елдік офисіне тіркеу туралы ниет берілді. Суббірлікті вакцина клиникалық зерттеулердің бірінші кезеңінен өтіп жатыр.

Анықтама: ЖҒТК отырысының 2020 жылғы 29 сәуірдегі хаттамасымен «COVID19 коронавирус инфекциясына қарсы вакцина әзірлеу» ғылыми-техникалық бағдарламасы (бұдан әрі – бағдарлама) мақұлданды. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2020 жылғы 3 маусымдағы №345 Қаулысымен министрліктің осы бағдарламасы бойынша 2020-2022 жылдарға арналған конкурстан тыс рәсімдерді республикалық бюджеттен бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру жүзеге асырылатыны белгіленген. 2020 жылғы 15 қыркүйекте ҚР Үкіметі COVID-19 коронавирус инфекциясына қарсы отандық кандидаттық вакцинаның клиникаға дейінгі және клиникалық зерттеулерін жүргізу және тәжірибелік партия шығару жөніндегі Жол картасын бекітті.

Ұлттық биотехнология орталығы ҚР ДСМ-де SARS-CoV-2 коронавирус инфекциясын диагностикалауға арналған тест-жүйелерін тіркеді. Ұлттық биотехнология орталығында әзірленген тест-жүйеге ПТР тіркеу куәлігін алу қазақстандық дәрігерлерге коронавирус инфекциясын диагностикалаудың жаңа тиімді құралын береді.

Анықтама: тіркелген медициналық бұйымның толық атауы «Sarbeco/SARS-CoV-2 Screen» будандастыру-флуоресценттік детекциясымен бір сатылы мультиплексті ОТ-ПТР әдісімен SARS-CoV-2 коронавирусының РНҚ анықтауға арналған реагенттер жиынтығы».

Назарбаев Университетінің Өмір туралы ғылым орталығы үлкен көлемдегі геномдық/транскриптомдық/экзомдық және биомедициналық деректерді талдауға арналған Қазақстандағы алғашқы өнімділігі жоғары «Q-symphony» биоинформатикалық есептеу жүйесін құрды және іске қосты. Алғаш рет қатерлі ісік үлгілерінің экспрессиялық профильдерін биоақпараттық талдаудың «BIODICA» жаңа ғылыми әдістемесі жасалды.

Анықтама: алғаш рет өңеш қатерлі ісігімен ауыратын қазақстандық пациенттердің 50 транскриптомдық профиліне (Illumina HiSeq) талдау жүргізілді және өңеш қатерлі ісігінің жазық жасушалық формасына тән молекулалық сигналдық жолдар мен биомаркерлер анықталды. Сондай-ақ, алғаш рет қазақ ұлтының жеке тұлғаларының қысқаша оқуларының (Illumina HiSeq) толық геномдары мен толық экзомаларына талдау жүргізілді. Тек қазақ ұлтының жеке тұлғаларына ғана тән бірегей геномдық нұсқалар сәйкестендірілген. Алғаш рет Қазақстан аумағында айналымда болатын түрлі дәрілерге көнбейтін туберкулез микробактерияларының толық геномдарына биоақпараттық талдау жүргізілді. Дәрілерге төзімділікпен байланысты қолданыстағы және жаңа ықтимал генетикалық нұсқалар аннотацияланған және анықталған.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Ғылыми-технологиялық паркінде медиа экранның электротехникалық схемасы және жүйенің оптикалық элементтерінің дизайны жасалды, онда ауаны тазартудың аралас жүйесіндегі диспергирленген су қосыымша кескіндерді көрсетуді де қамтамасыз етеді.

Анықтама: сауда орталықтарының үй-жайларында және қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарының залдарында орналастыруға арналған медиаэкранның ірі габаритті үлгісі дайындалған. Бұл үлгіні ауаны тазарту үшін де, дезинфекциялау үшін де қолдану мүмкіндігі дәлелденді, вирустарды олардың физика-химиялық қасиеттері, атап айтқанда, сумен өзара әрекеттесу сипаты тұрғысынан модельдейтін композицияларды қолдана отырып, осы үлгіні сынақтан өткізді. Осы типтегі қос мақсаттағы жүйелердің сериялық өндірісін ұйымдастыруға арналған техникалық тапсырма әзірленді, осы өндіріс шығындарын бағалау жүргізілді. Бұқаралық іс-шаралар өткізілетін залдарды жабдықтау үшін ұсынылған жүйелерді пайдаланудың орындылығы туралы дәлелдер келтірілген, бұл эпидемиологиялық дағдарыс жағдайында шағын және орта бизнестің тұрақтылығын сақтау міндетіне, сондай-ақ аурудың қайта өршуіне байланысты ҚР ДСМ ұсынған «COVID-19-ға қарсы бірге» қағидасына сай келеді.

Қарағанды техникалық университетінің ғалымдары металлургиялық жабдықтардың бөлшектерін өндіру үшін жаңа буындағы тозуға төзімді материалдарды өңдеудің технологиялық картасын жасау, әзірлеу және өндіріс технологиясын енгізу бойынша зерттеулер жүргізді.

Анықтама: 2020 жылы «Ыстыққа төзімді қорытпалар мен олардың негізінде бөлшектерді өндіру және өңдеу үшін жаңа буын технологияларын әзірлеу» ғылыми жұмысы үшін ҚарТУ ғалымдары әл-Фараби атындағы ғылым мен техника саласындағы мемлекеттік сыйлыққа ие болды.

Минералды шикізатты кешенді қайта өңдеу бойынша ҰО ғалымдары құрамында кондициялық емес көміртегі бар шикізатты пайдалануға негізделген болатты қышқылдандыруға, түрлендіруге және қоспалауға арналған ферросиликоалюминий мен «Қазақстан» қорытпасын балқыту технологиясын әзірледі.

Анықтама: ТМД-ның көптеген елдерінде патенттері, сондай-ақ Еуропалық патенті бар. АҚШ, Жапония, Германия, Қытайды қоса алғанда, әлемнің 66 елінде композитті патенттеу бойынша жұмыс жалғасуда. Модификаторлар (CA, B және т.б.) және легирленген элементтер (V, Ti және т. б.) қоспаларының арқасында қорытпа сұйық болаттың жоғары сіңуіне ие, бұл металл емес қоспалар мен ыстық жарықтардың санын азайтады және өңделген болаттың құрылымы мен сапасын жақсартады. «Қазақстан» қорытпасының тәжірибелі партиялары Thyssen Krupp Metallurgie GmbH (Германия) және «ферроқорытпалар» СҮ (Ресей), Colakoglu Metallurgy (Түркия) өнеркәсіптік сынақтарынан сәтті өтті. ҚР, РФ, Қырғызстан патенттері, Еуропалық патент алынды.

Ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық қызмет нәтижелерін коммерцияландыру жобаларын 2017-2020 жылдарға арналған гранттық қаржыландыру шеңберінде «Д. В. Сокольский атындағы отын, катализ және электрохимия институты» АҚ атап өтуге болады, оның ғалымдары өнеркәсіптік кәсіпорындар мен автокөлік құралдарының улы газ шығарындыларының каталитикалық бейтараптандырғыштарын ойлап тапты.

Анықтама: автокөліктің пайдаланылған газдарын бейтараптандырғыштарды өндіру және өнеркәсіптік өндірістердің уытты газдарынан тазарту жөніндегі жеке цех іске қосылды. Жоба сәтті коммерцияландырылуда.

Жоғары вольтты желілер бойынша электр энергиясын беру кезінде тәждік разрядтарға шығындарды төмендету бойынша өзекті мәселелермен Қазақстанның «Назарбаев Университеті» ДБҰ жетекші ғылыми мекемесінде айналысады. Профессор З. Инсеповтың басшылығымен ұшақ, зымыран және реактор жасауда қолданылатын әдістемені қолдану ұсынылды.

Анықтама: технологияның мәні микроплазмалы оксидтеу және алюминий сымдарының бетіне құрамында көміртекті нанобөлшектері бар гидрофильді кеуекті нанокомпозитті жабынды жағу әдісін қолдану болып табылады. Нәтижесінде жоғары вольтты электр беру желілеріндегі тәждік разрядтардан қорғаныс жоғарылайды және негізгі разрядтарға шығындар 20%-дан 40%-ға дейін төмендейді.

Ауыл шаруашылығында айтарлықтай жетістіктер бар. Мысалы, Қазақстан ғалымдарының биологиялық егіншілік саласындағы зерттеулерін атап өтуге болады. Жергілікті жердің еңістігін және шағын өзендердің су энергиясы мен күн энергиясын пайдалана отырып, Қазақ егіншілік және өсімдік шаруашылығы ҒЗИ-да Қазақстанның оңтүстік-шығысында ауыл шаруашылығы дақылдарын тамшылатып суарудың өздігінен тегеурінді жүйелерінің технологиясы әзірленді. Сонымен қатар, суару суын алдын-ала тазартумен су тарту құрылымын пайдалану экономикалық тиімді және орынды болды.

ҚазҚСҒЗИ ғылыми орталығы планетаның жаһандық климатының өзгеруі жағдайында дақылдарды бейімдеу мақсатында Оңтүстік Австралия (SARDI), Чили (NRIA) және Қытай (GRI) селекционерлерімен ынтымақтастықта жоңышқа дақылдарына құрғақшылыққа төзімділік және сортаңға төзімділік гендерін көшіру бойынша халықаралық селекциялық бағдарламаны іске асыруда; – өздігінен фертильділік белгісі негізінде инбредтік депрессия зерделенді, комбинациялық-құнды желілер іріктелді. Инбридингтің екінші буынынан бастап желіні іріктеудің және оларды болашақ синтетикаға қосудың тиімділігі анықталды.

Әлемдік ауқымдағы жетістік ретінде қазақстандық КТМ материалтану токамагында басқарылатын термоядролық синтезді дамытуды қолдауға арналған зерттеулерді келтіруге болады.

Анықтама: Қазақстан университеттерінде жоғары температуралы плазма саласында маманданған теоретик-ғалымдардың үлкен тобы жұмыс істейді. Ұлттық ядролық орталықта эксперименттік жұмыстың жақсы тәжірибесі жинақталған, әлемдік қоғамдастықта сұранысқа ие қазіргі заманғы эксперименттік қондырғы – КТМ токамагы бар. Бұл әлемде баламасы жоқ бірегей термоядролық энергетиканы дамытуда қолдау көрсететін сынақтар өткізуге мүмкіндік беретін ең жаңа қондырғы. Бүгінде ол халықаралық ғылыми қоғамдастық тарапынан айтарлықтай қызығушылық тудыруда.

Қазақстанның Премьер-Министрі мен Үкіметі жаңалықтарынан хабардар болыңыз — ресми Telegram-каналға жазылыңыз

Жазылу