Ауылдарды интернетпен қамту, байланыс сапасын жақсарту және мемлекеттік қызметтерді автоматтандыру — Қазақстанда цифрландырудың дамуы

Бүгін ОКҚ-інде өткен брифингте ҚР цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрі  Бағдат Мусин Мемлекет басшысының Қазақстан халқына арнаған Жолдауында берген тапсырмаларының іске асырылу барысы туралы баяндады. 

Бүгінгі таңда ел халқы 18,7 млн адамды құрайды, олар 6 459 елді мекенде тұрады. Бағдат Мусин бүгінде түрлі технологиялар бойынша интернетпен қамту аймағында 17,5 млн адам тұратын 4 751 елді мекен бар екенін хабарлады. 

Елімізде интернет желісін дамыту үшін екі ауқымды жоба іске асырылуда.

Бірінші жоба — МЖӘ тетігі арқылы оптикалық интернет жүргізу. Жоба бойынша 1 257 елді мекенде интернет жүргізіледі. Бұл жобаға шамамен 75 млрд теңге инвестиция тартылды. Биыл пандемияға қарамастан, 944 елді мекенде құрылысшылардың көмегімен оптикалық желілер салынатын болады. Бүгінде 835 елді мекен қосылған. 3,5 мың мемлекеттік нысанға (әкімдіктер, ауруханалар, мектептер) интернет жүргізілді.

Екінші жоба 250 адамнан астам халқы бар 928 ауылды 3G және 4G, FWA технологиясы бойынша мобильді интернетпен қамтамасыз етуді көздейді. Бұл — 601 мыңнан астам адам. Жоба аясында барлық операторлар «Шеринг» шартына қол қойды және енді бір-бірінің базалық станцияларын пайдалана алады.

Мемлекет тарапынан осы операторлардың жұмысы үшін радиожиіліктерге лицензиялар мен рұқсаттар беріледі.

Б. Мусиннің айтуынша, ЦДИАӨМ радиожиіліктерді бөлу ережелерін қайта қарайды.

«Байланыс операторларының жеке радиожиіліктерді пайдалануға лицензиялары бар, бірақ белгілі бір жиіліктерді сатып алу немесе жалға алуды тек операторлар жүзеге асыра алмайды. Бұл экономикалық тұрғыдан ешқандай тиімді емес. Сондықтан біз осы радиожиіліктерді реттейміз, оларды пайдаланбайтын немесе басқа мақсатта пайдаланатын компаниялардан алып кетеміз, қызмет көрсететіндерге береміз. Сонда осы компаниялардың қызметті ұсыну сапасы жақсарады», — деді министр.

Сонымен қатар ЦДИАӨМ байланыс операторлары үшін интернет сапасына қойылатын талаптарды әзірлеп жатыр. Бүгінде ЦДИАӨМ реттеуші ретінде байланыс сапасын бақылауға мүмкіндік беретін нормативтік-құқықтық актілер бар. Алайда, бүгінде екі проблема бар: интернет сапасына нақты талаптар жоқ және бүкіл ел бойынша интернет қатысты жағдай бойынша сараптама жоқ. 

«Интернеттің сапасын бақылау үшін біз екі жолмен жүрдік. Біріншісі — Bailanys.bar халықтық бақылау сервисі іске қосылды. Қазіргі уақытта ол жұмыс істейді. Бір түймені басу арқылы кез келген пайдаланушы біздің дерекқорымызға жылдамдық деректерін жаза алады. Бұл бізге республика бойынша қандай да бір елді мекенде координаттар мен деректерді беру жылдамдығын береді. Осы деректердің барлығын деректер базасында жинақтай отырып, біз қазір республика бойынша жағдайды және сигнал әлсіз аймақтарын көріп отырмыз. Егер осы сервис таратылатын болса және барлық сигналдар тіркелетін болса, онда біз өзіміздің бақылаушыларымызды қайда жіберу керектігін білетін боламыз», — деді министр.

Б. Мусиннің айтуынша, екіншіден, интернетпен байланысты барлық мәселелерді шешу үшін реттеушінің рөлін күшейту қажет. Пандемия бұл саланың бақылаусыз болуы мүмкін емес екенін көрсетті. Сондықтан бақылауды күшейту үшін интернет сапасы бойынша белгілі бір талаптар белгіленеді, радиожиіліктерді бөлу үшін стандарттар бекітіледі, байланыс  сапасы төмен болғаны үшін операторларға салынатын айыппұл сомасы ұлғайтылатын болады. Сондай-ақ, Қазақстанда жаңа тұрғын үй үй құрылысына тартылған интернетпен пайдалануға берілетін болады. 

Сонымен қатар ЦДИАӨМ мемлекеттік мекемелердің АТ-жүйелеріне тәртіп орнатуды жоспарлап отыр. Реинжиниринг және цифрлық трансформация орталығын құру жоспарлануда.

«Бүгінде мемлекеттік органдарда көптеген ақпараттық жүйелер жұмыс істейді. Бұл жақсы да емес, жаман да емес. Бұл 15 жыл ішінде біздің көптеген ақпараттық жүйелерді құрғанымыз және мұның бізге БҰҰ-ның электрондық үкіметті дамыту жөніндегі рейтингінде белгілі бір табыстарға қол жеткізуге мүмкіндік бергені туралы факт, онда біз бүгін 30-қа кіреміз. Бірақ белгілі бір тексеру жүргізілуі керек екені түсінікті. Кейбір жүйелер ескірген, өзекті емес, енді пайдаланылмайды немесе пайдаланушылардың ағымдағы талаптарына сәйкес келмейді деген түсінік бар. Сондықтан біз осы орталықты құрамыз және белгілі бір ақпараттық жүйелерді құратын мемлекеттік органдардағы компанияларға ықпал ету үшін цифрлық даму министрлігінің, "Зерде" холдингінің рөлін күшейтеміз», — деді Б. Мусин. 

Реинжиниринг және цифрлық трансформация орталығы бизнес-процестерді нақты белгілеуге, мемлекеттік органдардың заманауи және ең бастысы бірыңғай IT-архитектурасын құруға мүмкіндік береді.

Тағы бір маңызды мәселе — ақпараттық қауіпсіздік. ЦДИАӨМ 5 бағытты ұсынады:

1.  Елдегі 150 мың домендік атауды тегін қорғау.

2. Үшінші тұлғалардың дербес деректерді пайдалануы туралы халықты хабардар ету сервисі.

3. «Жою құқығы» - Интернет желісінде өзіңіз туралы ақпаратты жою мүмкіндігі.

4. Дербес деректерді пайдалануға келісімді кері қайтарып алу.

5. Bug bounty — жүйелердің осалдықтарын тапқаны үшін сыйақы.

 

Дербес деректерді пайдалану туралы халықты хабардар ету сервисі туралы

ҚР ЦДИАӨМ Ақпараттық қауіпсіздік комитеті елде 150 мың домендік атауды тегін қорғауды ұсынуға дайын (Web Totem). Кез келген адам Ақпараттық қауіпсіздік комитеті төрағасының блогына оның ресурсын қорғау туралы өтінішпен жүгіне алады. ҚР ЦДИАӨМ барлық жүгінген қазақстандық домендік атауларды тегін қорғауды ұсынуға дайын.

Ведомство үшінші тұлғалардың дербес деректерді пайдалануы туралы халықты хабардар ету бойынша сервисті іске қосуға дайын.

«Жою құқығы» қазақстандықтарға интернет желісінде өздері туралы ақпаратты жоюға мүмкіндік береді. Жою құқығы - бұл деректер субъектісіне өзінің жеке деректерін жалпыға қолжетімді деректер көздерінен жоюды талап етуге мүмкіндік беретін құқық. Цифрлық технологияларды реттеу туралы заң жобасында деректерді субъектінің өтініші немесе сот шешімі бойынша жоюға болатыны қарастырылған.

«Естеріңізде болса, 2010 жылдың басында, ХҚКО-лар мәліметтер базасынан анықтама бере бастаған кезде және т.б., көптеген функциялар мен хабарламалар берілгенде, барлығы ХҚКО операторлары дерекқорға осы қолжетімділікті қолдана алады және адамдардың белгілі бір ақпараттарын көре алады деген күдік болды. Бұл проблеманы былай шештік: әрбір адамның электрондық үкіметтегі жеке кабинетіндегі дерекқорға ХҚО операторының  кез келген кіруі тіркеліп отырады. Яғни, егер ХҚКО операторы анықтама берсе, мекенжай анықтамасын немесе мысалы, сотталмағандығы туралы анықтаманы сұраса, онда бұл ҚР азаматының электрондық үкіметтегі жеке кабинетінде көрсетілетін болады. Егер бүгін мен өз кабинетіме кірсем, менің мәліметтерім бойынша ХҚКО қызметкерлерінің кез келген сұранысын көре аламын. Дәл осы жағдай енді ХҚКО-ларға ғана емес, қандай да бір себептермен ақпаратты қарайтын барлық басқа  мемлекеттік органдарға да қатысты», — деп түсіндірді министр.

Оның айтуынша, кез-келген адам өзі туралы ақпаратты жоюға құқылы, бұл халықаралық стандарттарға сәйкес келеді.

«Адам өзі туралы ақпаратты интернеттен алып тастай алуы керек. Әрине, біз бұл жолды енді бастап жатқанымыз түсінікті. Сондай-ақ, Ақпараттық қауіпсіздік комитеті белгілі бір жұмыс жүргізуде. Қазірдің өзінде біздің комитет қанағаттандырған бірнеше өтініш бар», — деді ведомство басшысы.

Сонымен қатар жеке деректерді пайдалануға келісімдердің дерекқоры туралы бастама бар. Қазақстандықтар жаңа сервистің арқасында дербес деректерді пайдалануға келісімін кері қайтарып ала алады. Бүгінде  қазақстандықтар көп жыл бұрын берілген дербес деректерді пайдалануға берген келісімін кері қайтарып ала алатын сервисті құру мүмкіндігін пысықтауда.

«Бүгін, мысалы, банкке келіп, несие алған кезде сіз ақпаратты өңдеу үшін белгілі бір келісімге қол қоясыз. Бірақ, әрине, сіз осы несиені өтегеннен кейін, сіздің банкпен ешқандай қарым-қатынасыңыз жоқ, бірақ банк немесе бірінші кредиттік бюро немесе мемлекеттік кредиттік бюро бұдан әрі сіздің ақпаратыңызды тұтастай қандай да бір алгоритмдерді құру үшін өңдеуге және т.б. құқылы. Мұның бәрі жеке мәліметтер. Сондықтан біз адамдарға осы жеке деректерді пайдалануға келісімдерді қайтарып алуға мүмкіндік бергіміз келеді. Егер адам 10 жыл бұрын қандай да бір қағазға қол қойған болса, бұл оның жеке деректерін өмір бойы өңдеуге болады дегенді білдірмейді. Адам бұл құқықты алып тастай алады», — деп түсіндірді Б. Мусин.

 

Бұрыс хакерлер туралы

ҚР ЦДИАӨМ Bug Bounty шеңберінде бұрыс хакерлерді дұрыс жағына тартып, жүйелердің осалдықтарын тапқаны үшін сыйақы ұсынатын болады.

Bug Bounty — бұл көптеген веб-сайттар мен бағдарламалық жасақтама әзірлеуіштер дұрыс хакерлерден осалдықтар мен қателерді сыйақыға табуды мақсатты түрде сұрайтын әлемдік тәжірибе.

Әлем елдерінің электрондық үкіметтерінің дамуын өлшейтін БҰҰ рейтингі (E-Government Survey) бар. Рейтингті жасау кезінде процестерді автоматтандыру және онлайн қызметтер ғана емес, сондай-ақ биліктің ашықтығы, смарт қаланың функциялары және т.б. талданады. Ақпараттық қауіпсіздік бөлігінде министрлік қабылдаған шаралардың тиімділігі БҰҰ-ның Жаһандық киберқауіпсіздік рейтингісінде орын тапты, онда Қазақстан 82-ден 40-орынға көтерілді.

Қауіпсіздіктің осалдығы туралы

«Кешегі Каспий банк жүйесіндегі іркіліс туралы  айтсақ, бұл жеке ақпараттық жүйе. Егер дербес деректерді өңдеуге және заңсыз пайдалануға, яғни ақпараттық қауіпсіздікті бұзуға қатысты нақты шағымдар болса, біз өз өкілеттілігіміз шеңберінде ден қоя аламыз. Тиісінше, қазіргі уақытта бізде дербес деректердің таралып кеткені немесе Қазақстан азаматтарының дербес деректерін теріс пайдалануға қатысты оларға зиян келтірілгені туралы ақпарат болған жоқ», — деп мәлімдеді Б. Мусин.

Оның айтуынша, ведомство тексеру шараларын жүргізген жоқ. 

«Ақпараттық ортада бәрі болады. Егер жолдарда көлік жүрсе, апаттар әрдайым орын алады. Сондықтан бұл үшін ақпараттық қауіпсіздік комитеті құрылды. Егер қандай да бір оқиғалар орын алса, біз оларға жауап береміз. Біз бір банктегі іркіліс Қазақстанның заңнамасына қайшы келетін осалдық әрекет ретінде бағалануы тиіс деп есептемейміз», — деді Б. Мусин.

Министр мұның екінші деңгейдегі банктердің Қазақстан азаматтары алдындағы азаматтық-құқықтық жауапкершілігі екенін атап өтті.

«Егер оларда қандай да бір қауіп туындаса, олар дереу қолжетімділікті жауып, мәселелерін шешеді. Бұл ақпараттық жүйе, кез келген жүйе, кез келген ЕДБ немесе электрондық үкімет порталы және т.б. бұл өзінше өмір сүретін нысан. Егер онда қандай да бір проблемалар туындаса, онда, әрине, стандарт бойынша барлығы белгілі бір іс-әрекеттерді қабылдауы керек. Оларды Интернеттен ажыратып, себептерін оқшаулайды. Біздің министрлік ақпараттық қауіпсіздікке жауапты орган ретінде, егер ақпараттық қауіпсіздікті бұзуға қатысты шағымдар болса, онда біз тиісті шаралар қабылдайтын боламыз. Біз сапа параметрлерін орнатамыз, сапа параметрлерін сақтамайтындар айыппұл төлейді. Айыппұл мөлшері қазіргідей 100 АЕК емес, бірнеше есе ұлғайтылады», — деп түсіндірді Б. Мусин. 

Тиісті келісімдерге қол қойылды, олар бойынша мемлекеттік қызметтерді көрсету кезінде алынған дербес деректерді заңсыз пайдаланғаны үшін банктер заңды жауапкершілік көтереді. Барлық осы ЕДБ ақпараттандырудың аса маңызды объектілеріне кіреді.

«Ақпараттандырудың барлық аса маңызды объектілері ақпараттандыруға қойылатын бірыңғай техникалық талаптарды сақтауға тиіс. Егер белгілі бір ЖШС немесе кәсіпорын тұтастай алғанда дербес деректерді пайдалануды теріс пайдаланады деген күдік болса, онда ақпараттық қауіпсіздік комитетіне шағым жаза аласыз және біз сол жерге барып, тексеру іс-шараларын жүргізетін боламыз», — деді Б. Мусин.

 

Онлайн-петициялар, 5G-ге көшу және рәсімдерді оңайлату туралы

«Онлайн-петициялар бойынша біз бюджет қаражатын жұмсаудың қажеті болмайтындай етіп жұмыс істейміз. Біз өз ресурстарын азаматтық бастама ретінде ұсынатын түрлі қауымдастықтармен және компаниялармен жұмыс жасаймыз. АҚДМ-мен бірлесіп пысықталатын нормативтік мәселелер де бар. Біздің жоспарымыз бойынша 2021 жылдың екінші жартыжылдығында бұл сайт іске қосылады», — деді Б. Мусин.

Министр 5G-ге көшу 2022 жылға дейін кезең-кезеңімен жүргізілетінін атап өтті.

«Республикалық маңызы бар қалаларда іске асыру жоспарланған. Мұнда күрт көшу болмайтынын түсіну керек. 3G, 4G стандарттарына қолдау көрсетіледі. Бұл сізде бар құрылғыларды бүгін және 5G енгізілгеннен кейін пайдалануға болатындығын білдіреді. Әрине, біз барлық қалаларда белгілі бір проблемалар бар екенін түсінеміз», — деді ол.

Сондай-ақ, Б. Мусин электрондық үкімет порталында Президенттің тапсырмасы бойынша биометриялық деректермен интеграциялау жұмыстары жүргізіліп жатқанын атап өтті.

«Біз Халық банкпен автокөлік кепілін тіркеуді, жылжымайтын мүлік кепілін тіркеуді пысықтап жатырмыз, сондай-ақ басқа банктермен де жұмыс жасаймыз. Бұл барлық мемлекеттік қызметтерді ЕДБ-де нақтылауға мүмкіндік береді, яғни ЕДБ-де ақша аударымы екі рет басу арқылы жасалады, біз оларға барлық мемлекеттік қызметтерді пысықтауды ұсындық. Бірақ біздің электрондық үкімет порталында да Президенттің тапсырмасы бойынша биометриялық деректермен кіріктіріп жатырмыз, яғни электронды үкімет порталына тіркелу үшін адам компьютерде ешқайда кірмейтін болады», — деді Б. Мусин.

Министр атап өткендей, бұл барлығын жеңілдету үшін жасалуда.

«Бұл ҚР барлық азаматтарына цифрлық құжаттар сервистерін ұсынуға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, қағаз түріндегі құжаттардан арылуға көмектеседі, олар жақында смартфонға көшіріледі. Бүгінде бұл техникалық жағынан пысықталған және нормативтік тұрғыдан бекітілген», — деді ол.

Қазақстанның Премьер-Министрі мен Үкіметі жаңалықтарынан хабардар болыңыз — ресми Telegram-каналға жазылыңыз

Жазылу